Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Rok 1865

Na skutek podania przez Namiestnika w Królestwie, za pośrednictwem Ministra Komisja Likwidacyjna w Królestwie Polskim, podaje do powszechnej wiadomości, iĹź wynagrodzenia likwidacyjne: (…) Edmundowi Sygietyńskiemu, właścicielowi dóbr Blanowice, połoĹźonych w Guberni Radomskiej Powiecie Olkuskim, Gminie Kromołów, wysłane zostało do Kasy Powiatowej w Kielcach celem wypłaty, komu naleĹźy; w ilości rs. 10,584 przypadające na mocy rozporządzenia Komisji z dnia 11 (23) PaĹşdziernika.
Kurier Warszawski, 26.10 1865 r.

Rok 1906

Zawiercie. Rabunek. Wczoraj na roznosiciela „Dziennika” Jozefa Dobczaka napadło kilku napastników. Odebrało mu 2 rb. 50 kop. gotówką i w końcu pobiło, jednego napastników poznano, jest nim Izydor B.
Dziennik Częstochowski, 4.10.1906 r.

Nowa uczelnia. Wczoraj po nabożeństwie odprawionym przez proboszcza miejscowego ks. Franciszka Ziętarę, odbyło się poświęcenie uczelni Polskiej Macierzy Szkolnej w Zawierciu.
Szkoła mieści się w nowoczesnym budynku p. Chałasińskiego, ceremoniał zaś poświęcenia dopełnił ks. Prałat Barszcz z Kromołowa.

Na uroczysty ten akt zgromadzili się założyciele, rodzice, uczniowie, nauczyciele oraz zaproszeni goście, między innymi przedstawiciele prasy.
W bardzo ciepłych słowach podniósł znaczenie własnej szkoły polskiej dla Zawiercian ks. Barszcz, po czym regent p. Stanisław Gawecki zdał sprawę z działalności załoĹźycieli nowej uczelni, po czym wygłosili okolicznościowe przemowy p.p. inĹź. Terach i inĹź. Maksymilian Walicki.

Przytaczamy tu ze sprawozdania następujące dane, dotyczące utworzenia szkoły: W dn. 10 września na mocy aktu urzędowego zawiązane zostało Stowarzyszenie udziałowe 8-klasowej szkoły męskiej, ogólnokształcącej, z uczniów dla nowo utworzonej szkoły przeszło 500, z wykładowym językiem polskim i programem Macierzy Szkolnej Królestwa Polskiego. Do aktu stanęły 32 osoby, które rozebrały pomiędzy siebie 70 udziałów dziesięciorublowych, a następnie zrzeszeni, zebrawszy się w dniu 16 września i zaakceptowawszy listę 46 nowych udziałowców, powołali do Zarządu stowarzyszenia szkolnego, który stanowi radę opiekuńczą szkoły, p.p. Maksymiliana Walickiego, Gustawa Gerharda, Leona Rappaporta, Jana Sambora Feliksa Wolskiego, Gustawa Gerhardta, Piotra Starzewskiego, Władysława Rzepkiewicza, ks. Franciszka Zientarę, Józefa Brzezińskiego, Salomona Sojkę i Jana GwoĹşdzia oraz na zastępców p.p. rabina Landa, Bronisława Zakrzewskiego i Gosiewskiego.
Pomimo tak spóĹşnionej pory, zarząd  zajął się sprawą energicznie i juĹź 1 paĹşdziernika przygotował uczelnię o tyle, Ĺźe w klasie wstępnej i trzech pierwszych mogły rozpocząć się zajęcia.

Taka działalność powinna istotnie służyć przykładem i godna jest uznania.
Tymczasem budĹźet szkoły obliczono na 11000 rb., czyli Stowarzyszenie szkolne w pierwszym roku istnienia będzie miało deficytu około 2500 rb. gdyĹź wpływ z wpisów nie przyniesie 3000 rb. Deficyt ów Rada ma nadzieje będzie pokryty z nadwyĹźką. MoĹźna się tego z pewnością spodziewać, gdyĹź Zawiercie pod względem uspołecznienia nie tylko nie pozostaje w tyle, ale nie daje się nawet prześcignąć większym i zamoĹźniejszym środowiskom, a zatem potrafi swą polska szkolę utrzymać i rozwinąć.

Trzeba tylko, jak słusznie wyraził się referent, abyśmy dla ogólnego dobra wszyscy się zjednoczyli i wytrwali we wspólnej pracy na niwie ojczystego szkolnictwa.
Personel nauczycielski składa się tymczasem z 9 nauczycieli, pod dyrekcją doświadczonego pedagoga p. Józefa Majera.

Przyjętych dotychczas około 80 uczniów, którzy rozmieszczeni zostali, jak następują w klasie wstępnej 18, w klasie I – 18, w klasie II – 28 i w klasie III – 16. Liczba ta z kaĹźdym kwartałem powiększać się będzie, gdyĹź rodzice, nie chcąc, aby dzieci czas traciły, poumieszczali je w szkołach po miastach sąsiednich.

Według ankiety sporządzonej, zarządzonej uprzednio, Zawiercie, nie licząc okolicy, moĹźe dostarczyć uczniów dla nowozałoĹźonej szkoły przeszło 500. Opłatę ustanowiono dosyć niską, bo 40 r. rocznie w klasie wstępnej i 60 rb. w klasach następnych.

Uroczystość szkolna w Zawierciu bardzo podniosłe sprawiła wrażenie i wlała w serca gorącą otuchę, że tak postępując możemy być pewni, iż nie zaginiemy, bo odrodzenie narodu od rodzimego szkolnictwa zaczynamy.

Po uroczystości dyrektor zakładów Tow. Akcyjnego „Zawiercie”, inĹź. Starzewski, zaprosił liczne grono uczestników poświęcenia i podejmował je serdeczną gościnnością.
Dziennik Częstochowski, 10.10.1906 r.

Wybuch bomby. Około godz. 3 po południu na progu mieszkania Franciszka Burzyńskiego w osadzie Kromołów niewiadomy sprawca podłoĹźył bombę dynamitową, która wybuchła. Pomimo, iĹź w domu B. spało wówczas 16 osób, ofiar w ludziach nie ma. Wskutek wybuchu rozbito szyby w 4 oknach. Podejrzewają, iĹź sprawcą wybuchu jest sąsiad B., który działał pod wpływem zemsty osobistej.
Goniec Częstochowski, 11.10.1906 r.                

Ujęcie bandyty. Onegdaj ujęto w Zawierciu niejakiego Kapuścińskiego, który juĹź od kilku miesięcy, stojąc na czele bandy, siał postrach w olkuskiem, grasując po dworach i osadach. Herszt ten ukrywał się w gminie Kroczyce, gdzie miał licznych przyjaciół. W tych dniach generał-gubernator wojenny z Kielc zagroził gminie 3000 r. kary, jeĹźeli nie wyda opryszka. Kapuśniak wywędrował z gminy, ale włościanie, obawiając się, by kary z nich nie ściągnięto, udali się w trop za nim i przydybawszy w Zawierciu, wskazali go policji. Jest on podejrzany, Ĺźe zabił i zrabował kupca w Pradłach i okradł pisarza z Koziegłów p. Dąbrowskiego. Wczoraj Kapuśniaka odwieziono do Będzina.
Dziennik Częstochowski, 13.10.1906 r.

PoĹźar. Wczoraj rano wybuchł poĹźar w zabudowaniach Tow. Akcyjnego „Zawiercie”. Ogień ukazał się w składzie towarów. Pomimo energicznego ratunku skład spłonął. Straty wielkie.
Dziennik Częstochowski, 17.10.1906 r.

Bandytyzm. Onegdaj wieczorem z Zawiercia do Ĺťarek dążyło dwóch mieszkańców. W drodze zaskoczeni oni zostali przez kilku bandytów, którzy odebrali im 9 rb.
Dziennik Częstochowski, 18.10.1906 r.

Rok 1907

Echa rabunku. Zrabowaną szkatułkę siostrom Krzak w Zawierciu z 15 rublami, znaleziono na dachu ustępu jednego z domów familijnych Tow. „Zawiercie” bez pieniędzy.
Goniec Częstochowski, 8.10.1907 r.

PoĹźary. Wczoraj w osadzie Kromołów poĹźar zniszczył 18 domów zamieszkanych. Przyczyna poĹźaru niewiadoma. Straty znaczne.
Goniec Częstochowski, 17.10.1907 r.

Piękny dar. Fabryka Huldczyńskiego w Zawierciu prowadzona zawsze wzorowo, niedawno rozszerzyła swe działy: oto postawiono nową walcownię i trzeci piec martenowski. Pięknie uczcił rozszerzenie fabryki dyrektor p. Gerhard, który z tej okazji przeznaczył fundusz na załoĹźenie biblioteki: korzystać z niej będą wszyscy pracownicy. Biblioteka posiada juĹź wiele cennych dzieł treści naukowej i beletrystycznej, a przypuszczać naleĹźy, Ĺźe rozwijać się będzie pięknie. Biblioteka otwarta jest przy szkole fabrycznej i zarządza nią starszy nauczyciel p. Przepiórka.

Samobójstwa. We wsi Łośnice gm. Kromołów u Stefana Makieły znaleziono zwłoki Marianny Orman lat 49, która odebrała sobie Ĺźycie przez powieszenie. Przyczyna tego kroku nie jest wiadoma

Napad. Przed paroma dniami o godz. 6 wieczorem w Zawierciu do robotnika fabryki Maciejewskiego, Szymona Chrakomicza, który powracał z fabryki, były robotnik fabryki Jan Wójcik dał strzał rewolwerowy, lecz chybił. Wójcika ujęto i oddano władzom sadowym. Napadu dokonano na tle partyjnym.
Goniec Częstochowski, 29.10.1907 r.

Napad. Przed paru dniami, o godz. 8 wieczorem w Zawierciu przy ul. Porębskiej zraniono kulą rewolwerową mieszkańca Zawiercia, Antoniego Biedronia. Jak sprawdzono, w napadzie brało udział dwóch ludzi, którzy zbiegli.

Rok 1909

Od pewnego czasu, na dystansie Częstochowa – Zawiercie, niepokoi pasaĹźerów młodziutka, 17-letnia izraelitka, chora umysłowo. Zachowanie się jej, co prawda nie obraĹźające moralności publicznej, ale czasami zbyt drastyczne, sprawia przykre wraĹźenie. Wypadałoby zwrócić uwagę na nieszczęśliwą, chociaĹźby z tego powodu, Ĺźe śliczna twarzyczka dziewczęca moĹźe być powodem nikczemnych zaczepek ze strony rozbawionych panów, a wałęsająca się bez Ĺźadnej opieki i w dodatku dziewczyna niepoczytalna, moĹźe stanowić ponętną zdobycz.
Gazeta Częstochowska, 1.10.1909 r.

Zabawa Tow. gimnastycznego. W niedzielę d. 2 bm. w parku „Bronisławów” w Zawierciu Towarzystwo gimnastyczne urządza wielką zabawę, urozmaiconą licznymi niespodziankami.
Na specjalnie urządzonym boisku odbędą się ćwiczenia gimnastyczne:
1.    Ćwiczenia wolne.
2.    Ćwiczenia wywijałem (wykonają panie)
3.    Ćwiczenia na przyrządach.
4.    Ćwiczenia długimi proporcami.
5.    Ćwiczenia maczugami (panie i panowie).
6.    Piramidy przy oświetleniu bengalskim.

Początek popisów o godz. 3. Na miejscu zabawy urządzone będą bufet, cukiernia i kwiaciarnia.

W razie niepogody zabawa odbędzie się w Domu Ludowym Tow. Akcyjnego „Zawiercie”. Początek zabawy o godz. 2 po południu.
Goniec Częstochowski, 1.10.1909 r.

Polskie Towarzystwo Esperantystów. W sobotę dnia 29 bm. o godz. 7 wieczorem, w domu przeznaczonym dla odpoczynku robotników Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”, p. Roman Vogel sekretarz Polskiego. Towarzystwa „Esperantystów” w Piotrkowie, wygłosi odczyt o międzynarodowym języku „Esperanto” (odczyt wygłoszony będzie w języku polskim.)
Goniec Częstochowski, 29.10.1909 r.      

Dokonano poprawek pisowni według obecnych wzorców, zostawiając bez zmian tylko ciekawe archaizmy, np. „zawiercki” zamiast „zawierciański”.