Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Rok 1848

Sąd Policji poprawczej Wydziału Jędrzejowskiego ogłaszają, Ĺźe podczas nocy z dnia 20 marca (1 kwietnia) rb. Pocztylion Jan Przybylski, z stacji Kromołów do Pilicy z pocztą wyprawiony, na drodze zadaniem dziesięciu ran w głowę zabity został, a przy tym zabrano ze skrzynki pocztowej zamkniętej, po oderwaniu dna, paczki z pieniędzmi na kwotę rs. 156 k. 37, obejmujące. Wzywa kaĹźdego mogącego mieć wiadomość o sprawcy lub sprawcach tego czynu, aby takową sądowi tutejszemu lub najbliĹźszemu udzielić nie omieszkał.
Nadzwyczajny dodatek do Nr, 43 Dziennika Urzędowego Guberni Radomskiej 11(22) października 1848 R.

Rok 1885

Z Zawiercia piszą nam o zawodach i trudnościach, z jakimi walczyć musi powołana świeĹźo do Ĺźycia spółka spoĹźywcza. Cała klasa przekupniów i handlarzy starozakonnych sprzysięgła się na zdyskredytowanie spółki, wmawiając w robotników, Ĺźe sklep przynosi straty, Ĺźe towar lichy itp. PoniewaĹź sklep jest dziełem p. Masłowskiego, dyrektora zakładów akcyjnych, przeto tenĹźe dla przekonania obałamuconych, zwołał ogólne zebranie uczestników spółki i polecił spisać remanent, a po zrobieniu bilansu okazało się, Ĺźe sklep po 6-tygodniowym istnieniu zarobił tyle, Ĺźe nie tylko zapłacono całe urządzenie i utrzymanie handlu, ale nadto jeszcze 270 rs. pozostało czystego dochodu. Dziś zawstydzeni geszefciarze umilkli i widzą, Ĺźe głupstwo zrobili. JeĹźeli tak dalej pójdzie, to spółka spoĹźywcza w Zawierciu ma ogromną przyszłość. Dziś oprócz produktów spoĹźywczych posiada juĹź i inne gospodarskie drobiazgi, a z czasem towar łokciowy, obuwie, bieliznę dla klasy robotniczej będzie musiała wprowadzić do handlu, poniewaĹź wszyscy pytają o podobnego rodzaju artykuły. SprzedaĹź dzienna wynosi obecnie najmniej 150 rs., a w soboty i w niedziele dochodzi do 400 i więcej rubli. Obecnie pp. Ginsberg w Berlinie wyrobili i zagwarantowali kredyt na artykuły kolonialne; tym sposobem spółka daleko taniej sprowadzać moĹźe w całych ładunkach wprost z Hamburga towar, tak, Ĺźe kawa, ryĹź, migdały, rodzynki i w ogóle wszystkie inne towary będą tańsze, jako pochodzące z pierwszej ręki. Pożądane byłoby zwołanie reprezentantów wszystkich spółek  do Warszawy i zaproponowanie sprowadzania razem dla wszystkich, towarów zza granicy w pełnych ładunkach, a dopiero z najdogodniejszego punktu rozsyłania ich wszystkim; byłby to rodzaj centralnej agentury wszystkich spółek. Rzecz ta godna zastanowienia i wprowadzenia w wykonanie.
Gazeta Kielecka 8.11(27.10).1885 r.

Rok 1873

Siewierz. Od kilku dni cieszymy się pogodą, której po długo trwających deszczach nareszcie doczekaliśmy się. A pogoda była bardzo pożądana, gdyĹź w przeciwnym razie potrawy ze wszystkim by przepadły, bo juĹź wielu miejscach zwłaszcza tam, gdzie się pośpieszono z koszeniem, sczerniały i pogniły. Nie ma jednak złego, co by na dobre nie wyszło: jeĹźeli trawy z powodu deszczu trochę ucierpiały, to za to kartofle, ten jedyny artykuł Ĺźywności biednych ludzi zyskały na swojej objętości i ilości. Gdyby nie ostatnie deszcze wrześniowe, chociaĹź spóĹşnione, nie mielibyśmy ani połowy kartofli i obecnie dopiero rozrastać się poczęły, dowodem, czego jest to, Ĺźe kaĹźdy prawie wykopany większy kartofel ma formę w środku zwężony, zdrowe korzenie bulwy poprzerastane. Wstrzymałem kopanie, któremu bodajby wczesna zima przeszkodzić nie chciała. Pod względem sanitarnym Siewierz, z okolicą w milowym promieniu, dotąd moĹźna by nazwać bardzo szczęśliwym, wyjąwszy rzadkich wypadków odry Ĺźadna tu epidemia nie panuje; wprawdzie zdarzyło się do 5 wypadków prawdziwej cholery, ale dzięki wielce doświadczonemu miejscowemu lekarzowi p. Pietrzykowskiemu jeden tylko wypadek zakończył się śmiercią, chociaĹź i ten chory byłby moĹźe ocalał, gdyby mu dano śpieszny ratunek i przepisy lekarza ścisłe wykonywano. W dalszej jednak nieco okolicy, a we wsi Pińczycach cholera bardzo się rozgościła – w niewielkiej bowiem, bo 60 domów liczącej wiosce ze sto przeszło chorych około 30 osób umarło, po największej części dzieci. Drugim miejscem rozwinięcia się epidemii była mała wioseczka Antoniów kilkanaście zaledwie domów licząca, gdzie z 15 osób zapadłych na cholerę 8 umarło – głównie z braku spiesznego ratunku, opieki domowej i głodu, bo wszyscy najbliĹźsi sąsiedzi, a nawet krewni opuszczali chorych zostawiając ich na boskiej opatrzności. Takie to smutne wypadki zdarzają się u nas po wsiach, gdzie pomimo przezornych niekiedy a niewykonywanych rozporządzeń władz i tu i ówdzie rad lekarzy, podających sposoby ograniczania epidemii, lud ciemny i zabobonny mało wierzy w ich przestrogi, zwalając wszystko na ślepe przeznaczenie. Na dowód przytoczę tu jeden tylko wypadek, w którym proboszcz Wojkowic wezwany do Antoniowa dla udzielenia choremu ostatnich sakramentów zastał człowieka zsiniałego z bólu i zimna, przez wszystkich bliskich mu porzuconego, a widząc prawdopodobieństwo ratunku, nie znalazł nikogo, kto by mu przyszedł z pomocą i posłuĹźył; sam więc rozniecił ogień, zagotował wodę, do której wrzuciwszy trochę przywiezionej z sobą herbaty czy mięty podał choremu parę szklanek ciepłego napoju, przez co biedaka wyratował od niechybnej przy takim opuszczeniu śmierci.
Tydzień, Piotrków, 30.09(2.10).1873 r.

Zawiercie doczekało się trotuarów z kamienia, a zawdzięcza tę nowość p. naczelnikowi powiatu. Pożądanym by jeszcze było, aby sfery właściwe zwróciły uwagę na cuchnące podwórka, zatruwające płuca kilkutysięcznej rzeszy robotników fabrycznych, z których połowa prawie stanowi młodzieĹź do lat szesnastu. Sklep spoĹźywczy przed paroma miesiącami załoĹźony rozwija się pomyślnie, a dzięki staranności inicjatorów swoich, daje rękojmię zysków. Klienci są zadowoleni, niezadowoleni są za to kupcy starozakonni, nie mogący sprostać uczciwej konkurencji. Dyrektor tamecznej fabryki akcyjnej nosi się z projektem przyjęcia do pracy pewnej liczby robotników, z pośród Polaków z Prus wypędzonych. Projekt ten przy znanej energii pana dyrektora w czyn się zapewne niedługo zmieni.
Tydzień, Piotrków, 29.09.(11.10).1885 r.

Pogłoska. Przed tygodniem rozeszła się w mięście pogłoska, iĹź pan Ginsberg właściciel  fabryk w Zawierciu i zamieszkujący stale w Berlinie i dotknięty administracyjnym dekretem pruskim, powróciwszy do Zawiercia, wyekspediował w zamian 200 robotników Niemców ze swej fabryki. Starając się sprawdzić tę pogłoskę odnieśliśmy się z pytaniem do tamecznego naszego korespondenta, odpowiedĹş którego znajdą czytelnicy poniĹźej w dziale korespondencji:
Dnia 15 paĹşdziernika.

Na list szanownej Redakcji, z d. 10 bm. mamy honor odpowiedzieć, iĹź pan Ginsberg właściciel fabryk w Zawierciu jest pruskim poddanym; nie podlegał zatem banicyjnemu wyrokowi rządu pruskiego, do Zawiercia nie wrócił i jak mieszkał dotąd tak i nadal mieszkać będzie stale w Berlinie. ChociaĹź jednak w zamianę za swą osobę odwetu robić nie miał zasady i nie zrobił, to jednak faktem jest niezaprzeczalnymi godnego uznania zachowanie się wobec dzisiejszej sytuacji pana Masłowskiego dyrektora fabryk, który zgłaszających się ciągle z Prus wygnańców chętnie przyjmuje, dając im w tych fabrykach zatrudnienie; pruskich zaś poddanych o tyle wydala, o ile przybywa wygnańców. Jak wiadomo z inicjatywy tegoĹź pana M. zaprowadzoną została spółka spoĹźywcza kilka miesięcy juĹź egzystująca i mająca wielka przed sobą przyszłość. Brak nam jeszcze taniej kuchni dla robotników i – kościoła. Fabryki nasze posiadają od dawna aparaty Bergera do wywoĹźenia nieczystości, przez co jesteśmy juĹź wolni jesteśmy od szkodliwych wyziewów, na jakie dawniej byliśmy naraĹźeni. Zawiercie leżące na granicy dwóch guberni do niedawna naleĹźało częścią do guberni kieleckiej, a częścią do piotrkowskiej. Od czasu jednak połączenia się w jedną osadę i przyłączenia do powiatu będzińskiego, dzięki energii naczelnika tego powiatu, pod względem porządku i czystości wielce postąpiło naprzód przybrało inny pozór. Nie mamy juĹź tyle błota i cuchnących ulic; wszystkie ulice są brukowane i posiadają rynsztoki, a podwórza zostały oczyszczone. Jedna tylko plaga grasuje w Zawierciu i nie zmniejsza się, ale powiększa się ciągle, to jest kradzieĹźe. Nie ma prawie nocy w Zawierciu, aby kogo nie okradziono; mnie samego w przeciągu miesiąca sierpnia 4 razy to spotkało. JuĹź teraz i zamknięcie nie zabezpieczy przed złodziejami – wybijają oni otwory w ścianach lub podkopują się pod budynki. Nad stawem w Zawierciu jest mały domek, a raczej altana, z oknami na staw, w której mieści się sklep masarski prusaka Jasina. OtóĹź ten sklep, będąc w nocy od ulicy silnie zaryglowany, z trzech zaś stron wodą otoczony a zatem niedostępny dla „surowców”, pomimo ponętnej swej fizjonomii, cieszył się bezpieczną pozycją. Niedługo jednak i na to znaleziono sposób: pewnej nocy przystawiono drabie do stawu, a złodziej będąc pewny, Ĺźe tam w sklepie nikogo nie ma, wsuwa rękę oknem do sklepu po zdobycz. Lecz zaledwie ją włoĹźył – wyciąga z jękiem na powrót pokrwawioną i rozciętą do kości. Obrońcą okazał się małoletni syn masarza, nocujący podówczas w sklepie i zaczajony pod oknem. Złodziej pokrwawiony, gdy począł z rana szukać pomocy lekarskiej, został spostrzeĹźony i oddany w ręce sprawiedliwości. Na koniokradach takĹźe nam nie zbywa – przed paru dniami w Kromołowie ze starozakonnego dziedzica Habermana wyprowadzono parę koni i dotąd, pomimo energicznych poszukiwań i sprytu Ĺźydowskiego, skradzionych koni nie odzyskano. P.
Tydzień, Piotrków, 6.(18)10.1885 r.

Przemysł w guberni kieleckiej
Ostatnie sprawozdanie za rok ubiegły zaznacza ubytek tak fabryk jak i wytwórczości przemysłowej w guberni. (…) Największy obrót fabryczny, przechodzący 3 miliony rocznie, dały fabryki wyrobów bawełnianych w Zawierciu (obecnie dołączone do gub. piotrkowskiej).
Gazeta Kielecka 9(21)10.1885 r.

Rok 1886

Wykopane pieniądze. Adam Leski, mieszkaniec osady Kromołów w powiecie będzińskim, wykopał w polu drobne srebrne pieniążki w liczbie 161 sztuk. Monety owe odesłane zostały do Cesarskiej komisji archeologicznej w Petersburgu.
Kurier Warszawski 15(27)10.1886 r.

W Zawierciu powstaje szpital przy fabryce braci Ginsbergów. Ustawa tegoĹź juĹź została zatwierdzona przez ministerium w d. 17 z. m.

Z będzińskiego powiatu donoszą do „Warszawskiego Diewnika”, Ĺźe w dni 27 sierpnia (8 września) we wsi Zawiercie miejscowi robotnicy katolicy, uraĹźeni zuchwałością niektórych Ĺťydów, ciskali kamieniami w dwa domy Ĺźydowskie, przy czym ranili 3 Ĺźydów i 2 Ĺźydówki. Napad, który nie zamienił się w otwartą bójkę dzięki energii przybyłych w porę straĹźników ziemskich, wynikł z następującego powodu. W Zawierciu był zatrzymany w przeddzień młody człowiek w stroju zakonnika katolickiego. Wzbudził on podejrzenie, Ĺźe mnicha udaje w celu wyłudzenia pieniędzy u ludu za obrazki kupione w Częstochowie, gdyĹź nazywał się braciszkiem klasztoru bernardynów w Krakowie, powracającym z Częstochowy, a na udowodnienie swej osobowości legitymacyjnej pokazywał bilet pruski na imię Bajera z katowickiego landractwa. Nazajutrz, kiedy aresztowanego prowadzono do zarządu  gminnego,  celem odstawienia go do Będzina, tłum Ĺťydów towarzyszył mu urągając, co oburzyło robotników katolików uĹźywających przechadzki po ulicach z powodu święta. Robotnicy wszczęli kłótnię z Ĺťydami, która doszła do napadu na ostatnich.
Tydzień, Piotrków, 29.09(10.09.).1886 r.

Rok 1887

Fabryka akcyjna „Zawiercie” powiększyła znacznie swą produkcję w ostatnich czasach, skutkiem doskonałego zbytu i wartości swych wyrobów. Składy fabryczne niegdyś pełne, są obecnie opróĹźnione z powodu wyprzedaĹźy wszystkich zapasów. Podobno teĹź tą okolicznością tłumaczy się zwyĹźka akcji Zawiercia o 10 rubli i bezustanne poszukiwanie tych walorów.
Tydzień, Piotrków, 27.09(10).1887 r.
 
Rok 1889

W Zawierciu obie fabryki wyrobów bawełnianych, jedna braci Ginsbergów i drugiego Towarzystwa Akcyjnego pod firmą „Zawiercie”, niezaleĹźnie od siebie od dawna egzystujące – zlewają się obecnie w jedną całość, czyli Ĺźe obie teraz będą własnością „Towarzystwa „Zawiercie”. Potrzebne w tym celu powiększenie kapitału akcyjnego zostało potwierdzone.
Tydzień, Piotrków, 8(20).10.1889 r.

Rok 1890

W majątku Blanowice, gminy Kromołów, powiatu będzińskiego, odkryto pokłady węgla kamiennego na obszarze 406 morgów 159 prętów, czyli 500 000 sążni kwadratowych. O koncesję na eksploatację tego pokładu stara się współwłaściciel majątku Blanowice p. Jan Skwara.

Nasz przemysł. Fabryka Portland cementu „Wysoka” należąca do pp. I. Eiger i Wilhelm S. Landau, połoĹźona w majątku Wysoka, w bliskiej stacji Łazy, Ĺźelaznej warszawsko-wiedenskiej, załoĹźoną została w roku 1885, z zamierzoną produkcją roczną 300 000 tysięcy pudów. Posiadając na miejscu materiały i surowce wysokiej wartości, fabryka wyrabiała od początku swego istnienia cement: w niczym nieustępującym, co do jakości, najlepszym cementom krajowym i zagranicznym, a próby z jej produktem robionym w róĹźnych zarządach InĹźynierii wojennej, w zarządach budowy dróg Ĺźelaznych i nareszcie w laboratorium mechanicznym Instytutu InĹźynierów dróg komunikacji w Petersburgu, przez profesora Bielelubskiego, wykazały rezultaty daleko wyĹźsze, aniĹźeli to, jakich wymagają przepisy ministerialne dla cementów, których uĹźycie do robót publicznych, fortyfikacji itp. jest dozwolone. Dowodem tego są leżące przed nami w odbitce świadectwa władz budowy fortyfikacji Osowca, Warszawy i Kowna, oraz protokół robiony przez profesora Bielelubskiego. ToteĹź wobec coraz liczniejszych zapotrzebowań, jakie do niej napłynęły, fabryka lat rocznie się powiększała, tak, Ĺźe juĹź od dwóch lat produkcja jej dosięga 1200000 pudów rocznie, a prawdopodobnie wobec wznoszących się obecnie budowli i dodatkowych uzupełnień w maszynach dojść ona moĹźe wkrótce do 1500000 pudów rocznie. Fabryka zatrudnia obecnie 430 robotników i oficjalistów wyłącznie krajowych. Oprócz wszelkich machin do fabrykacji potrzebnych, jak łamacze, gniotowniki, młyny, pytle itd., itd., posiada ona trzy motory parowe o sile 300 koni razem i 5 kotłów parowych odpowiedniej wielkości. Fabryka połączona jest ze stacją Łazy odnogą drogi Ĺźelaznej, po której dwa specjalne pociągi dowożą jej materiały pomocnicze, jak węgieł, koks itd., zabierają zapakowany cement, przeznaczony do nabywców. Cement wyprawiany jest z fabryki w beczkach lub na specjalne żądanie w workach. Beczki pakują się zwykle po 5, 10, 11 i 12 pudów brutto; zawartości te bywają niekiedy zmieniane, stosownie do żądań nabywców. Zawartość worka jest niezmienna i wynosi połowę zawartości beczki 12-pudowej. Fabryka „Wysoka” zbywa swój produkt w Królestwie oraz północno-zachodnich, środkowych i południowo-zachodnich Guberniach Cesarstwa. Główna sprzedaĹź ma miejsce w kantorze jednego ze współwłaścicieli fabryki. I. Eigier w warszawie przy Ĺťurawiej. Nadto posiada on czterech reprezentantów: w Łodzi, w Kijowie, Moskwie i Wilnie.
Tydzień, Piotrków 14.(24)10.1890 r.

Rok 1891
 
We wsi Zawiercie pow. będzińskiego niepomierne podwyĹźszenie cen chleba wywołało niezadowolenie robotników i spowodowało grube nieporządki. Wieczorem 31 sierpnia (12 września) robotnicy głównie przędzalni akcyjnej zaczęli chodzić w niewielkich partiach po sklepach i piekarniach, żądając sprzedawania sobie chleba pytlowego według taksy ustalonej dla Zawiercia przez władzę, tj. po 4 kopiejki za funt. Cena taka zatwierdzona istotnie przez naczelnika powiatu, w wielu miejscach dla wiadomości robotników wywieszoną została, piekarze jednak sprzedawali chleb po kopiejek 5, a w niektórych sklepikach Ĺźydowskich nawet po 6 i 6,5 kopiejki za funt. Oświadczenie piekarzy i sklepikarzy, Ĺźe się do taksy stosować nie będą rozjątrzyło robotników, zaczęli teĹź gromadnie otaczać sklepy i sami chleb rozchwytywać. W sklepach, które były pozamykane, robotnicy wybijali kamieniami okna i drzwi, a gdy wdarli się wewnątrz – rabowali nie tylko chleb, ale i inne zapasy spoĹźywcze oraz towary drobne. Tłum pomiędzy innymi obległ takĹźe piekarnię Stanisława Szczecińskiego, jedynego w mieście piekarza chrześcijanina (wszyscy inni Ĺťydzi). Na żądanie sprzedawania chleba po kop. 5 za funt Szczeciński odpowiedział najordynarniejszymi wymysłami, a następnie polecił parobkiem swym wypędzić przybyłych do sklepu i zamknąć swój dom, dawszy przedtem dla odstraszenia zgromadzonego dwa wystrzały z rewolweru w powietrze, które nie zrządziły nikomu szkody. Przybyli na miejsce straĹźnicy ziemscy spostrzegli niezwykle podniecony nastrój tłumów, wpłynęli, więc na Szczecińskiego, aby sklep otworzył i sprzedawał chleb po 4 kop. za funt. Sklep został otwarty, robotnicy atoli oburzeni juĹź na Szczecińskiego, wdarli się do jego mieszkania, a rozbijali i niszczyli wszystko cokolwiek im pod ręce podpadło. Samego Szczecińskiego znaleĹşli schowanego w szopie i stamtąd wywlekli. Piekarz, broniąc się, wystrzelił raz jeszcze z rewolweru i zranił robotnika Franciszka Jacka. To bardziej jeszcze rozjątrzyło tłum, który pobił teĹź straszliwie i Szczecińskiego i jego Ĺźonę, ocalonych od śmierci dzięki jedynie pomocy policji i niektórych osób prywatnych. Rany zadane Szczecińskim okazały się tak ciężkimi, Ĺźe wypadało odesłać oboje natychmiast do szpitala. Oprócz tego w czasie nieporządków zadano ciężkie rany w głowę tępym narzędziem, piekarzowi i Ĺźydowi Langerowi, Krawiec, który jest obecnie konającym i ranny równieĹź w głowę, Ĺźonie jego Chudes Krawcowej. Ok. 2 po północy robotnicy uspokoili się i zaczęli powracać do domów, na drugi dzień jednakĹźe 1(13) września, zaczęli się znowu awanturować, odbili z aresztu trzech kolegów swoich, zatrzymanych dnia poprzedniego przez straĹźników ziemskich i zaczęli wygraĹźać rozgromem jatek mięsnych. Przybycie naczelnika straĹźy ziemskiej i zaraz potem 6 seciny 14 pułku kozaków dońskich zapobiegło dalszym nieporządkom. Śledztwo policyjne wykazało, Ĺźe w zawierusze brało udział około 500 ludzi, a dowodziło nimi 15 osób, przewaĹźnie spośród robotników miejscowych, Ĺźe ograbiono 12 sklepów i 5 piekarni. Administracja fabryki akcyjnej nocą z (31) 1(13) września sprowadziła z Częstochowy 900 bochenków chleba, które 1(13) września sprzedawano po kop. 4 za funt. Obecnie jednak wyjaśniono, Ĺźe piekarze nie mogą sprzedawać chleba taniej, niĹź 5 kop. za funt, z tego więc powodu taksa zostanie przejrzaną i odpowiednio zmienioną.
Gazeta Rzemieślnicza 12.10.1891 r.

Rok 1892
 
Z Pilicy donoszą nam: Osada nasza leżąca przy bardzo ruchliwym trakcie zawiercko-miechowskim, posiadająca dawniej kilka powaĹźnych fabryk, cieszyła się prawie ogólnym dobrobytem mieszkańców, znajdujących pracę i dostatnie zarobki w fabrykach i handlu. Dziś wszystko na gorsze się zmieniło. Z jednej strony wskutek upadku fabryk punkt ciężkości zarobkowania przeniósł się do pobliskiego Zawiercia, z drugiej z powstaniem drogi Ĺźelaznej dąbrowskiej ruch transportowy w zupełności ustał, tak Ĺźe z oĹźywionego dawniej miasteczka Pilica zmieniła się na biedną osadę. Grasująca w ościennym powiecie miechowskim cholera przygnębiająco oddziałała na umysły biedaków, lecz Opatrzność opiekuje się biednymi, wybierając do tego ludzi szlachetnych, przejętych prawdziwą miłością bliĹşniego. Do takich naleĹźy obecny właściciel Pilicy, który aczkolwiek w swoim majątku rzadko przemieszkuje, to obecnie bawiąc tam, przejęty uczuciem miłosierdzia, słysząc o panującej w Pilicy nędzy, polecił, aby tymczasem przez czas trzech miesięcy zimowych na jego koszt wydawano codziennie stu biednym mieszkańcom, bez róĹźnicy wyznania, zdrowe i posilne mięsne obiady, by tym samym uchronić biedaków od wycieńczenia i chorób. Fakt ten zasługuje na ogólne uznanie, dlatego teĹź jeden z zamoĹźniejszych mieszkańców Pilicy, w imieniu biednych współwyznawców składa szlachetnemu ofiarodawcy podziękowania.
Gazeta Kielecka 30(18) 10.1892 r.

Rok 1893
 
ZałoĹźona przed dwoma laty fabryka prochu w Ogrodzieńcu pod Olkuszem produkuje tego materiału do potrzeb górniczych 4000 pudów miesięcznie.
Gazeta Kielecka 29.09(08.10).1893 r.

Z Zawiercia pod dniem 27 września piszą do „Gazety Warszawskiej”: Umilkły wesołe gwary Ĺźniwiarzy po rĹźyskach i łąkach; w głębi lasów cienistych wiatr jesienną pieśń szumi roznosi echa strzałów myśliwych. Choć zwierzostan okoliczny nie przedstawia się zbyt imponująco, wskutek rozwielmoĹźnionego raubszycowania, to jednak obszerne lasy należące do Rokitna Szlacheckiego, własność pana Michała Poleskiego, dają jaki taki przytułek zwierzynie. Są tam sarny, zające, cietrzewie, a lisów i borsuków moc niesłychana. Mamy tu fabrykę mączki kostnej w Łazach, będącą w rękach spółki Ĺźydowskiej, którą reprezentuje Szlama Bernstein. Fabryka ta, mówiąc nawiasem, przeniesiona do Łaz z Ochoty pod Warszawą, przerabia rocznie kilkaset wagonów kości, które sprowadza z gub. Królestwa Polskiego, z głębi Cesarstwa, a takĹźe z Rumunii. Gotowy produkt, to jest mączka kościana biała i kości palone, wysyłają do Niemiec, odpadki zaś jako tłuszcz nabywają na krajowe mydła. Fabryka zatrudnia przeszło 50 robotników, zarabiających średnio dziennie 45 kop. Obok fabryki mączki wznosi się druga fabryka parowa cegły zwyczajnej i maszynowej będącą w dzierĹźawie, p. M. Ungsterna. Cegielnia ta zatrudnia około stu robotników płci obojej i zaopatruje przewaĹźnie kopalnie dąbrowskie, milowickie i sosnowieckie. Druga cegielnia, równieĹź parowa, wypala cegłę głównie na potrzebę fabryki cementu „Wysoka”, należącej do p. Wilhelma Landau z Częstochowy i sukcesorów Jakuba Eigera. Fabryka cementu „Wysoka”, największa u nas, prezentuje się u nas imponująco, zatrudnia setki robotników, wyrabia dwakroć sto tysięcy beczek cementu rocznie i mimo tej olbrzymiej produkcji nie jest w stanie zadowolić wszystkich odbiorców, więc teĹź właściciele powiększają obecnie całą fabrykę i mają zamiar w roku przyszłym zdublować ilość beczek cementu. W ostatnich czasach na gruntach fabryki odkryto węgiel. W bok Wysokiej, na KuĹşnicy, jest druga kopalnia węgla, własność p. Michała Poleskiego, wydzierĹźawiona p. Stefaniemu. Nie od rzeczy będzie tu wspomnieć o wiosce Hutki, bardzo malowniczo połoĹźonej wśród skał, gór i lasów; kompetentni utrzymują, Ĺźe Ĺşródła tamtejsze mają własność wód szczawnickich, a dla poszukiwaczy nafty nie bez interesu byłoby zbadać jedno ze Ĺşródełek, z którego ponoć ropa się sączy. Ludność okoliczna przewaĹźnie fabryczna mało się oddaje rolnictwu. Po wsiach siedzą gęsto Ĺźydzi utrzymujący sklepiki, trudnią się takĹźe rzemiosłem i faktorstwem. Ilość zamieszkałej dziatwy Izraela poprę cyframi. Wieś Rokitno posiada ich 14, Grabowa 4, Niegowoniczki 19, Niegowonice 31, Młynek Rokicki i Łazy 44, Wysoka 72, Chruszczobród 63, Ciągowice 17. Karczem, składów piwa itp. zakładów nie wyliczam, bo to za bardzo by rozszerzyło szczupłe ramy korespondencji, dodać jednak muszę, iĹź wiele znam okolic kraju, ale takiej jak tutejsza rzadko znaleźć. Lud tutejszy to nie ten idealizowany w powiastkach i powieściach poczciwych nasz chłopek. Ani to chłop, ani mieszczanin, coś, czemu trudno wynaleźć nazwę, „same mechaniki i inĹźyniery” jak mówią o sobie. Wolne chwile trawią na bójkach i pijaństwie; noce zwłaszcza ciemne i deszczowe na kradzieĹźy, a gdy się trafi wesele, co obecnie po Ĺźniwach bywa niemal dzień po dniu, to juĹź mniejsze fabryczki stanowczo odpuszczać muszą, bo panowie „mechanicy i inĹźyniery” z zasady trzy dni z rzędu tańcują. A co za orgie po tych weselach się odbywają, co za nieludzkie ryki, mające śpiew imitować, się rozlegają, to doprawdy ze zgrozą i zdumieniem trzeba się przysłuchiwać, i uszom i oczom nie wierzyć, Ĺźe rozbestwione tłumy to ma być nasz ludek. Przykro kreślić coś podobnego, lecz doprawdy, jest to tylko słabą kopią rzeczywistości.
Gazeta Kielecka 29(17).10.1893 r.

Rok 1895

We wsi Wysoka pod Łazami jeden z gospodarzy dorĹźnął krowę, która mu zachorowała na karbunkuł i mięso rozprzedał sąsiadom. Uczynił to samo i rzeĹşnik z inną krową, którą kupił we wsi. Obaj stali się przyczyną zarazy, jaka pojawiła się u 6 osób w Wysokiej. Winnych pociągnięto do odpowiedzialności sądowej.

Między Łazami i stacją Ząbkowice na wiorście 267 pociąg towarowy przejechał dróĹźnika obchodowego, Szczepana Sobusiaka. Nieszczęśliwy cieszył się bardzo dobra opinią i słuĹźył na kolei lat 23!
Tydzień, Piotrków 1(13).10.1895 r.

Dzięki ofiarności towarzystwa przędzalniczego w Zawierciu oraz składkom pracowników, powstaje tam kościół, pod który w ubiegłą niedzielę poświęcono plac wobec kilkudziesięciotysięcznego tłumu mieszkańców Zawiercia i okolic.
Tydzień, Piotrków 21(3.10).1895 r.

Rok 1898

W Zawierciu spaliła się fabryka należąca do Goldhamera, obecnie własność Czajewicza i Weitzera. Ogień ukazał się o godz. 7.30, w krótkim czasie strawił całą fabrykę wraz z jej zawartością. Straty wynoszą 100 000 rs., budynki i towar ubezpieczone na 70 000 rs. Prawie 100 robotników pozostało bez chleba.
Tydzień, Piotrków, 20.09(2.10).1898 r.

Współwłaściciele fabryki akcyjnego towarzystwa „Zawiercie” pp. Izydor i Ludwik Ginsbergowie wyasygnowali z własnej szkatuły 15 tysięcy rubli na budowę rzymsko-katolickiej świątyni. Grono amatorów ze sfer rzemieślniczych zamierza dać wkrótce w Zawierciu przedstawienie teatralne na korzyść kasy kościelnej. Wybraną została sztuka ludowa w 4 aktach, „Nastusia” Bronisława Grabowskiego.
Tydzień, Piotrków 11(23)10. 1898 r.

Rok 1902

W Zawierciu fabryka tamtejsza wyrobów bawełnianych, pp. Wejcen i Czajewicz z powodu braku obstalunków [zamówień] przestała w tych dniach funkcjonować.
Tydzień, Piotrków, 13.(26)10.1902 r.

Rok 1904

W Zawierciu zmarł dr. Stefan Marynowski, wychowaniec b. szkoły, który wolne chwile od trudów swego zawodu umiał poświęcić sprawom społecznym i pracy literackiej. Cześć jego pamięci.
Tydzień, Piotrków, 19.09(2.10).1902 r.

Rok 1906

Na stacjach: Zawiercie, Myszków i Poraj w ubiegłą niedzielę zjawiło się po kilkunastu ludzi i nie pozwoliło wyładowywać towarów z wagonów, oświadczając, ze niedzielę i święta powinny być wolne od pracy.
Tydzień, Piotrków, 7.10.1906 r.

Zawiercie. Wczoraj wobec przedstawicieli miejscowej ludności odbyło się poświęcenie szkoły 8-klasowej, załoĹźonej przez Towarzystwo udziałowe, a pozostającej pod protektoratem „Macierzy Polskiej” szkolnej.
Gazeta Kielecka.10.10.1906 r.

Około godz. 3 po południu na progu mieszkania Franciszka Burzyńskiego w osadzie Kromołów niewiadomy sprawca podłoĹźył bombę dynamitową, która wybuchła. Pomimo, iĹź w domu B. spało wówczas 16 osób, ofiar w ludziach nie ma. Wskutek wybuchu rozbito szyby w 4 oknach. Podejrzewają, iĹź sprawcą wybuchu jest sąsiad B., który działał pod wpływem zemsty osobistej.
Goniec Częstochowski 11.10.1906 r.                

Ujęcie bandyty. Onegdaj ujęto w Zawierciu niejakiego Kapuścińskiego, który juĹź od kilku miesięcy, stojąc na czele bandy siał postrach w olkuskiem, grasując po dworach i osadach. Herszt ten ukrywał się w gminie Kroczyce, gdzie miał licznych przyjaciół. W tych dniach generał-gubernator wojenny z Kielc zagroził gminie 3000 r. kary, jeĹźeli nie wyda opryszka. Kapuśniak wywędrował z gminy, ale włościanie, obawiając się, by kary z nich nie ściągnięto, udali się w trop za nim i przydybawszy w Zawierciu, wskazali go policji. Jest on podejrzany, Ĺźe zabił i zrabował kupca w Pradłach i okradł pisarza z Koziegłów p. Dąbrowskiego. Wczoraj Kapuśniaka odwieziono do Będzina.
Dziennik Częstochowski 13.10.1906 r.

PoĹźar. Wczoraj rano wybuchł poĹźar w zabudowaniach Tow. akcyjnego „Zawiercie”. Ogień ukazał się w składzie towarów. Pomimo energicznego ratunku skład spłonął. Straty wielkie.
Dziennik Częstochowski 17.10.1906 r.

Bandytyzm. Onegdaj wieczorem z Zawiercia do Ĺťarek dążyło dwóch mieszkańców. W drodze zaskoczeni oni zostali przez kilku bandytów, którzy odebrali im 9 rb.
Dziennik Częstochowski 18.10.1906 r.

W zeszłą niedzielę w  Zawierciu w Sali  resursy wypowiedział odczyt dr. Stanisław Nowak na temat „O alkoholizmie, jego skutkach i walce z nim”. Odczyt zgromadził licznych słuchaczy: 450 osób wysłuchało odczytu ilustrowanego ciekawymi okazami antyalkoholicznymi, licznymi tablicami i obrazkami  niknącymi. W najbliĹźszą niedzielę 28.10 rb. o godz. 5 po południu w sali resursy wypowie odczyt dr. Mieczysław Michałowicz na temat „O przesądach ludów pierwotnych”.
Dziennik częstochowski 27.10.1906 r.

Rok 1918

Podsekretarzem stanu w ministerstwie pracy mianowany został inĹź. Terech, dawny pracownik w Towarzystwie Akcyjnym „Zawiercie”, działacz robotniczy w Zagłębiu Dąbrowskim. Z przekonań zbliĹźony do Narodowej Demokracji.
Głos 31.10.1918 r.

Rok 1924

Z Inspektoratu Pracy. W przyszłym tygodniu w Sosnowieckim Inspektoracie Pracy odbędzie się konfederacja w sprawie uregulowania płacy robotników zatrudnionych w fabryce Szmelcera w Myszkowie, oraz odbędą się konferencje w tym samym celu z robotnikami fabryki „Erbe” w Zawierciu i fabryki „Poręba”
Polonia 19.10.1924 r.

Rok 1927

Klęska endecji w Kongresówce. (…) Zawiercie. Uprawnionych 18939, głosowało 12606, czyli 66%, uniewaĹźniono 2425 głosów. Lista nr 1 Blok Demokratyczny 1 mandat, nr 2 PPS 4 mandaty, nr 3 ChD 5 mandatów, nr 5 chrześcijańsko demokratyczni właściciele nieruchomości 5 mandatów, nr 13 ZLN 4 mandaty, nr 8 NPR Prawica 3 mandaty, nr 10 komunistyczna lista uniewaĹźniona, nr 4 Ĺźydzi asymilatorzy bez mandatu, nr 6 bezpartyjni Ĺźydzi bez mandatu, nr 7 Ĺźydzi rzemieślnicy 1 mandat, nr 11 syjoniści 1 mandat, nr 12 ortodoksi 3 mandaty. (…)  
Goniec Wielkopolski 20.10.1927 r.

Rok 1928

Pod Myszkowem torem kolejowym szły trzy osoby z Zawiercia, prowadząc rozmowę. Rozmowa była tak oĹźywiona, Ĺźe zagłuszyła turkot nadjeĹźdĹźającego parowozu idącego luzem do Częstochowy. Trójka znalazła się pod kołami parowozu, w rezultacie czego Mieczysław Pabera, Maria Szota doznała potłuczeń ogólnych i w stanie groĹşnym odwieziona została do szpitala, jedynie trzeci Bogdan Pabera cudem uniknął śmierci, uskoczywszy w bok.
Nowy Kurier 2.10.1928 r.

W Zawierciu dziś przed południem w zakładach towarzystwa akcyjnego „Zawiercie” delegaci klasowego związku robotniczego zmuszali maszynistów do unieruchomienia maszyn, wskutek czego fabryka stanęła. Nastąpiła interwencja zarządu fabryki u miejscowego starosty, który zapewnił ochronę chętnym do pracy robotnikom, którzy teĹź w liczbie około 10.00 przystąpili do pracy. Według wiadomości, jakie nadeszły wieczorem, zakłady w Zawierciu są czynne; panuje zupełny spokój. W znacznej mierze przyczynił się do tego zarząd zakładów przez ogłoszenie, Ĺźe z góry akceptuje podwyĹźki, jakie przyznają robotnikom fabrykanci łódzcy.
Ilustrowany Kurier Codzienny 10.10.1928 r.

Rok 1930
 
Decyzją ministra spraw wewnętrznych Rada Miejska i magistrat m. Zawiercia zostały w dniu dzisiejszym rozwiązane. Reskrypt urzędowy wręczył dotychczasowym władzom przedstawiciel wojewody Paciorkowskiego radca Jurjew. Komisarzem rządowym mianowany został dotychczasowy zastępca starosty zawierciańskiego Franciszek Langert.
Głos Pomorski 4.10.1930 r.

Rok 1931

O gwarancje rządu. W fabryce wyrobów włóknistych „Zawiercie” zwolniona zostanie z dniem 3 listopada r.b. ostatnia grupa robotników w liczbie 1200, gdyĹź fabryka ma być unieruchomiona na dłuĹźszy okres czasu. Dyrekcja fabryki czyni starania u rządu o uzyskanie gwarancji na obligacje, które zamierza wypuścić, zobowiązując się równocześnie prowadzić w dalszym ciągu fabrykę i zatrudnić kilka tysięcy robotników.
Goniec Wielkopolski 30.10.1931 r.

Rok 1934
 
Tajemnicze zniknięcie 17-letniego chłopca. Zawiercie poruszone jest tajemniczym zaginięciem 17-letniego Jana Wnuka (3 Maja 7). Chłopak jak zwykle wyszedł z domu na ulicę i więcej juĹź do domu nie wrócił. Zaniepokojona rodzina czyniła poszukiwania na własną rękę, gdy jednak to zawiodło, ojciec zameldował o wypadku policji. Obecnie czyni poszukiwania policja kilku okolicznych powiatów, jak dotąd jednak bezskutecznie.
Polonia 4.10.1934 r.

Strzały rewolwerowe w biurze Pośrednictwa Pracy w Zawierciu. 26 bm. do Urzędu Pośrednictwa pracy w Zawierciu przybył w stanie pijanym bezrobotny niejaki Kłusek Władysław, który wszczął awanturę z urzędnikami, obrzucając ich stekiem obelg. Wobec tego, Ĺźe w czasie zajścia nie było w Urzędzie posterunkowego, urzędnik biura p. Zygmunt Chojkowski dał kilka strzałów w powietrze, widząc jednak, Ĺźe strzały alarmowe nie zrobiły na awanturniku Ĺźadnego wraĹźenia, we własnej obronie skierował broń do bezrobotnego i zranił go w prawą nogę. Po wypadku rannego odstawiono do szpitala Ubezpieczalni Społecznej na kurację.
Polonia 30.10.1935 r.

Rok 1935
 
Kobieta z poderĹźniętym gardłem. Na śladach strasznej zbrodni w zawierciańskim. Onegdaj wieczorem zgłosił się w policji gajowy Jan Lepiarz, podając, Ĺźe w lesie w okolicy Zawiercia napotkał na zwłoki nieznanej kobiety. Policja udała się na miejsce, gdzie znalazła zwłoki kobiety z poderĹźniętym gardłem, w której rozpoznano 44-letnią Helenę Hutnik. Przeprowadzono rewizję w mieszkaniu Lepiarza, u którego znaleziono obrączki i pierścionek, należące do zamordowanej. Aresztowany L. podejrzany jest dokonanie zbrodni. Mocno obciąża go posiadanie przedmiotów zamordowanej, z posiadania których nie potrafi się wytłumaczyć. Zbrodnia ta wywołała duĹźe poruszenie w Zawierciu i okolicy.
Polonia 8.10.1935 r.

„Manifestacja” antyczeska w Zawierciu. Staraniem Związku Rezerwistów w Zawierciu zorganizowano w ub. niedzielę manifestację antyczeską. Jak jednak niefortunnie była ta demonstracja przemyślana, świadczyć moĹźe następujący fakt. Zaraz po uformowaniu się pochodu (Związek Rezerwistów, Podoficerów, parę czwórek Strzelców i inni) udał się on przy dĹşwiękach orkiestry straĹźy miejskiej na ul. 3 Maja, gdzie z balkonu swego mieszkania wygłosił wielce „patriotyczne” przemówienie… Ĺťyd, adwokat Kazański (neofita). „Kazanie” p. Kazańskiego zrobiło nieprzychylne wraĹźenie na słuchaczach. Drugą niespodzianką dla nielicznych słuchaczów było to, Ĺźe p. poseł Sowiński, którego przemówienie zapowiedziane było tłustym drukiem w afiszach, wcale do Zawiercia na niedzielę nie stawił się, tłumacząc się pracami sejmowymi. Prosta rzecz: p. Sowiński jest dyrektorem fabryki szkła w Zawierciu, pozostającej w rękach kapitału czeskiego… Poza tym dodać trzeba, ze w szeregach pochodu antyczeskiego widziało się wielu… Czechów (sic!). Niektórzy z nich krzyczeli na komendę „Precz z Czechami”. Wesoło było.
Orędownik 10.10.1935 r.

Rok 1937

(…) wreszcie z rozgłośni lokalnej katowickiej nadano naboĹźeństwo z kościoła w Zawierciu z okazji 40-lecia „Liry”, pieśni Nowowiejskiego, Walewskiego i ludowe w wykonaniu chóru przy magistracie Katowic, szereg utworów trzy- i czterogłosowych wykonanych przez bardzo sympatyczny chór chłopięcy z Chorzowa i wiązankę pieśni śląskich wykonana przez chór K.P.W. z Katowic.
Śpiewak, Katowice, październik 1937 r.

Informacje wyszukał i przygotował Jerzy A. Maciążek

Dokonano poprawek pisowni według obecnych wzorców, zostawiając bez zmian tylko ciekawe archaizmy, np. „zawiercki” zamiast „zawierciański”.

Poprzednią część wydarzeń z października można przeczytać pod tym adresem: www.dawne-zawiercie.pl/pazdziernik_w_zawierciu_i_okolicach_18651909