Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Z historią tej świątyni nierozerwalnie są związane najwcześniejsze dzieje naszego miasta. Kościół p.w. św. Mikołaja Biskupa Wyznawcy w Zawierciu-Kromołowie, jest bowiem najstarszą katolicką budowlą sakralną tej ziemi połoĹźonej u Ĺşródeł Warty. Warto jest zapoznać się z jego losami, aby móc z prawdziwą dumą i podziwem mówić o Zawierciu nie tylko jako o mieście zbudowanym dzięki kolei warszawsko-wiedeńskiej, ale o sędziwej zacnej osadzie, swymi korzeniami sięgającą pomroków średniowiecza...

Najstarsze podania...
Za zwyczajową datę powstania Kromołowa w literaturze przyjmuje się rok 1193, jednak nie ustalono jak dotąd daty powstania świątyni. Uznajemy, że powstał on na przełomie XII i XIII. Pierwsze skromne zapiski kościelne pochodzą z roku 1250, następnie wzmianki o kromołowskim kościele pochodzą ze spisu wykazu świętopietrza z lat 1325-1327.
Wówczas parafia wchodziła w skład dekanatu irządzkiego, a następnie lelowskiego.
W tym okresie Kromołów był w okolicy osadą dominującą, oprócz niego w skład parafii wchodziły takĹźe : Zyrkowicze, Morsko, Skarzicze, Dupice, Łosznycze, Bylanowicze, Bzow, Carlyn i Pomrozycze.
 JeĹźeli wierzyć podaniom ludowym to obecny kościół jest juĹź trzecim, który stoi na tym samym miejscu. Pierwszy miał zostać zniszczony  XIII w. po tatarskim najeĹşdzie, drugi natomiast miał paść ofiarą Ĺźołnierzy biskupa Jana Muskaty. Swój obecny wygląd kościół zawdzięcza przebudowie z XVI w. wiele elementów pozwalających na dokładne określenie wieku budowli niestety zaginęło, ale po wnikliwej analizie najstarszych elementów świątyni moĹźna dostrzec cechy stylu romańskiego i gotyckiego.
W 1977 r przy odnowie elewacji odkryto dwa okna odpowiadające wyglądem najstarszemu stylowi  romańskiemu.
 
O patronie świątyni...
 O tym, Ĺźe patronem kościoła jest św. Mikołaj dowiadujemy się u Długosza w „Liber Beneficiorum...”  Dlaczego jednak ów święty został wybrany na opiekuna parafii.
OtóĹź przyjmuje się dwie równie dobre teorie na ten temat.
Pierwsza jest taka, Ĺźe św. Mikołaj z miry jako patron rybaków był szczególnie czczony przez mieszkańców Kromołowa, gdyĹź Warta była trzecią co od wielkości spławną rzeką w Polsce.
Drugim powodem mogło być to, Ĺźe święty ten był teĹź patronem pasterzy chroniącym przed drapieĹźnikami,  a osada była w tamtych czasach otoczona borem.
  W póĹşnym średniowieczu kościół w Kromołowie został sporym ośrodkiem kultu, a ród Cromoli był wielce zasłuĹźony dla rozwoju parafii, gdyĹź ich herb „Gryf „ widnieje nad drzwiami do zakrystii, a pod ołtarzem jest zamurowany grób, w którym spoczywa jeden z ich rodu nie wiadomo jednak kim był za Ĺźycia.
 
Epizod reformacyjny i dalsze losy kościoła...
 Dość burzliwe dla historii parafii w Kromołowie były czasy reformacji, które przyniosły na te tereny kalwinizm, a katolicy na  ponad 40 lat utracili kościół. Działo się to w latach 1552-1594.
Było to powodem tego, że miejscowi katolicy uczęszczali do kościoła św. Jakuba w Gieble lub do kaplicy w Skarżycach.
 Katolicy dostali na powrót  swój kościół dopiero po śmierci ostatniego Kromołowskiego, ród bowiem przeszedł na kalwinizm. W 1594 r. zostaje on przekazany katolikom przez Mikołaja Firleja.
 Po okresie wpływów kalwinizmu proboszczem został ks. Gallus ze Szczepanowa.
Kościół na przestrzeni wieków był uczestnikiem wielu waĹźnych dla kraju wydarzeń.
Przez Kromołów bowiem wędrowały kupieckie karawany oraz ciągnęła szlachta na sejmy i elekcje do Piotrkowa Trybunalskiego, wiódł tamtędy teĹź szlak polskich chorągwi wojennych, a nawet sam król Jan Kazimierz zatrzymał się w dworku po abdykacji na odpoczynek.
 WaĹźnymi choć nieszczęśliwymi epizodem w Ĺźyciu parafii kromołowskiej były wielka kradzieĹź 13 X 1774 roku, po której proboszcz Jan Rudzki nabył nowe naczynia liturgiczne ze srebra; oraz straszny poĹźar 21 IX 1790 roku, na szczęście parafianie uratowali kościół.
 W czasie zaborów świątynia stała się ostoją patriotyzmu i narodowych wartości, a sam Kromołów ze względu na bliskość pruskiej granicy stał się miejscem przerzutu broni i ludzi w czasie powstania listopadowego. Proboszczem w owym okresie był ks. kan. Izydor Widulski.
Także podczas powstania styczniowego, inny znany z patriotyzmu kapłan ks. Wincenty Bocheński dodawał otuchy i podtrzymywał walczących o wolność.
 TakĹźe w chwili, gdy po 123 latach niewoli nadszedł czas radości w 1918r. kościół p.w. św. Mikołaja BW był miejscem celebracji wyzwolenia.

Zabytki...
 Najstarsza Zawierciańska katolicka świątynia pełna jest pięknych i niezwykle cennych zabytków. Do najcenniejszych naleĹźy romańska kropielnica znajdująca się w małej kruchcie, oraz drzwi do zakrystii będące przykładem średniowiecznej sztuki kowalskiej.
W kaplicy św. Izydora moĹźemy podziwiać wspaniałą kamienną chrzcielnicę, zachował się teĹź jeden z dzwonów „ Św. Mikołaj „ pochodzący z 1508 r. W kościele znajduje się teĹź sześć barokowych ferotronów ( przenośnych ołtarzyków), natomiast pod kaplicą św. Anny znajduje się średniowieczny owalny grobowiec.

...a współcześnie
 Dziś kościół jest ciągle ostoją tradycji i historii. Stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych regionu. WaĹźnym wydaĹźeniem była renowacja w latach 1999-2000 barokowych ołtarzy bocznych i ambony. Odnowiona została takĹźe plebania.
Swoją opiekę duszpasterską, świątynia roztacza nad Przedszkolem w Kromołowie, Szkołą Podstawową nr. 13 i Gimnazjum nr. 13.
 W parafii działa teĹź kilka wspólnot KSM w liczbie około 20 członków, SłuĹźba Liturgiczna oraz grupa Dzieci Maryji około 25 małych parafian.
Proboszczem parafii jest Ks. Kan. Roman Rakowiecki.
 MłodzieĹź z tamtejszej parafii dba takĹźe o inne obiekty na terenie swojej parafii, np. Kaplicę św. Izydora.