Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

O jednej z istniejących karczm w Blanowicach wiemy z dokumentu historycznego z 1431 roku, w którym „Bolko, ks. opolski i jego Ĺź.[ona] ElĹźbieta z Pilicy pragnąc powiększyć stan posiadania w kluczu pileckim nadają Niklowi Czenarowi miejsce pod budowę karczmy, w B.[lanowicach] między kuĹşnicami Zawiercką i Bilanowską oraz miejsce na załoĹźenie sadzawki na rz.[ece] Mostki, (…) W karczmie moĹźe sprzedawać mięso jak prawowity dz.[iedzic]. Pozwany winien odpowiadać, jak kmieciez B.[lanowic], przed włodarzem, wg pr.[awa] niem.[ieckiego]”. Tyle dokument zamieszczony w „Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu” (Kraków, cz. I., s. 113).

Pewnie karczma w Blanowicach, niekoniecznie ta, o której wzmiankuje przywołany dokument, istniała, ale nie odnotowano jej w innych dokumentach ani nie oznaczono na mapach. W przekazach ustnych mieszkańców Blanowic pojawia się mgliste wspomnienie, Ĺźe karczma gdzieś istniała – lokowana jest najczęściej na ulicy Olędry, ale nikt ze wspominających nie moĹźe podać dokładnego miejsca. Wspomina się teĹź dawniejszą karczmę na skrzyĹźowaniu dróg Kromołów – PomroĹźyce i Blanowice – SkarĹźyce.
      
Przeglądając dokument „Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i Xięstwa Siewierskiego zrządzona z innych wielu mapp (…) przez Karola de Perthees pułkownika Woysk Koronnych i JKM.^ci Geografa 1787”, znajdujemy powyĹźej wspomnianego skrzyĹźowania na ulicy PomroĹźyckiej, tuĹź przed szczytem wzniesienia, po lewej stronie ulicy – wówczas drogi traktowej „wolnej drogi królewskiej z miasta Kromołowa, do miasta Ĺťarek” – Ĺźe umiejscowiona tam jest „Karczma Płudy”. Z „Rejestru diecezjów” Franciszka Czaykowskiego z 1783 r. dowiadujemy się, Ĺźe właścicielem Blanowic i Karczmy Płudy jest starosta lelowski, Ignacy Kalinowski. Znamy takĹźe nazwisko arendarza karczmy i jego rodziny, która mieszkała w karczmie – są to: „arendarz Kalma Jakubowicz, Gitla Ĺźona tegoĹź, komornik Jakob Malanowicz lat 40, Feygla, Ĺźona tegoĹź lat 25, Jakob Kalmanowicz lat 30, Bela Ĺźona tegoĹź lat 36”. Spis sporządził 16 stycznia 1792 r. dyspozytor blanowski, Walenty Zdziarski. Informacja ta znajduje się w dokumentach „Ludność Ĺźydowska województwa krakowskiego w czasie Sejmu Czteroletniego. Spisy z powiatów (…) lelowskiego z lat 1790-1782” (Kraków 2008).

PołoĹźenie karczmy w tym miejscu było korzystne, a biorąc pod uwagę, Ĺźe w Blanowicach istniał browar, sądzę, Ĺźe właściciel Blanowic korzystał takĹźe z prawa propinacyjnego. O browarze blanowskim moĹźna znaleźć wzmiankę w „Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego”, pod red. Semkowicza, Czorta i Szumskiego (Wyd. PAU, Kraków 1939). W póĹşniejszym czasie powstała gorzelnia, istnieć musiała przed 1852 r., skoro póĹşniejszy właściciel Blanowic, ostatni przed uwłaszczeniem, Edmund Sygietyński, chcąc sprzedać Blanowice wraz z Pieckami w ogłoszeniu zamieszczonym w „Kurierze Warszawskim” z dnia 9 (21) 1852 r. informuje, Ĺźe „Są do sprzedania, w kaĹźdym czasie z wolnej ręki dobra ziemskie Blanowice i Piecki (…) i dwóch łącznie zagospodarowanych folwarków mające, włącznie z lasami włók 17 obejmującymi, ogólnej powierzchni włók 63 miary nowo-polskiej, w dobrej glebie ziemi; ludności przeszło dusz 400, zabudowania dobre, ogród warzywny i owocowy, dostateczną pańszczyznę, tak pieszą jak i ciągłą; wodę Ĺşródłową, idącą na rurnicę gorzelni”. „W Dzienniku Urzędowym Guberni Radomskiej z dn. 11 (23) listopada nr 47 rok 1845 (s. 708) podany jest wykaz karczem i szynków w Powiecie Olkuskim za istniejące w myśl postanowienia Rady Administracyjnej z d. 11 (23) lipca 1844 r. uznawanych, do których patenta szynkarskie od dnia 19 czerwca (1 lipca) wydawane będą. A. Szynki i karczmy we wsiach z kościołami i przy traktach bitych i we wsiach więcej jak 20 dymów liczących – Blanowice 2. Biała Błotna, Biała Wielka (…)”. Z tego dokumentu wynika, Ĺźe w Blanowicach z racji ilości domów mogły funkcjonować dwie karczmy, jedna przy trakcie, Karczma Płudy, a druga być moĹźe w samej wsi. Dziennik Urzędowy Gubernialny wspomina o karczmach i szynkach.

Karczma pełniła w dawnej Polsce role dzisiejszego motelu, gdzie podróĹźny mógł zjeść, przespać się i dać odpoczynek koniom, były karczmy takĹźe nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego i gospodarczego nie tylko wiejskiego.

Na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego wydanej w Petersburgu w1843 r., K2S7+8 Częstochowa, w naroĹźniku skrzyĹźowania ulic PomroĹźyckiej i SkarĹźyskiej, po północnej stronie widnieje znak topograficzny „karczma drewniana”.


().



Być może karczma została przeniesiona niżej pomiędzy rokiem 1787 r. a początkiem XIX w., kiedy mapę sporządzano?

Pozostałości „Karczmy Płudy” – wyraĹşne ślady fundamentów – moĹźemy dostrzec na zdjęciach satelitarnych, o współrzędnych, 50 st., 30, min., i 78 sek., dł. geogr. Pn, oraz 19 st., 28 min., i 4 sek., szer. geogr. W.  Mając obraz zdjęcia satelitarnego, moĹźemy dość dokładnie dokonać pomiaru fundamentów karczmy. Zastanawiające, gdzie była studnia, a prawdopodobnie Ĺźuraw, jako nieodłączny element karczmy. NajbliĹźsza studnia znajdowała się w PomroĹźycach, kolejna w Pieckach, a najdalsza we wsi Blanowice; moĹźliwe, Ĺźe karczma miała własną studnię. Nieopodal karczmy, kilkanaście metrów w kierunku Pn-W., na mapie z 1787 r. widnieje jeszcze jedno zabudowanie lub zabudowania, nieznanego przeznaczenia. Zdjęcia satelitarne ujawniają, Ĺźe pozostałości fundamentów karczmy zostały rozwleczone pługami i innym sprzętem rolniczym. Miejsce, gdzie znajdowała się karczma i jej otoczenie, jest od dawna obszarem intensywnie eksploatowanym rolniczo. Sądzę, Ĺźe karczma istniała jeszcze na początku XIX w.
  

Powołując się na Z. Glogera i jego „Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce” (t. II. s. 85, Warszawa 1907), patrząc na obrys fundamentów moĹźna sądzić, Ĺźe jest to drugi rodzaj, typ karczmy, jaki wówczas budowano. „W typie drugim stan (stajnia, wozownia) był dobudowany nie z tyłu, ale w szczycie budynku karczemnego, jako szczytowe jego przedłuĹźenie.

W obu typach miała karczma polska wzdłuĹź czoła budynku podsienie na słupach, (…)w typie drugim, aby wjechać do stanu, potrzeba było przejechać wzdłuĹź całe podsienie”. Ten typ karczm zachował się w Polsce do XIX wieku.
  
Po karczmach przy gościńcach, i na rozstajach dróg pozostały tylko nazwy i jedynie one świadczą o tym, Ĺźe onegdaj była tutaj karczma. W najbliĹźszej okolicy znajdziemy kilkanaście takich nazw, jak Czekanka, Pohulanka – Myszków-Światowid, Ostatni Grosz – dzielnica Częstochowy, Wygoda w Rzędkowicach. Po Czenarowej karczmie z 1431r. śladu materialnego, ani śladu w nazewnictwie nie pozostało. Być moĹźe ta karczma wybudowana nad Wartą, jak sugeruje wielu, była zalążkiem póĹşniejszego Zawiercia.