Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Oberwanie się chmury i smutne następstwa. Pisma krajowe donosiły juĹź o oberwaniu się chmury dnia 15 m.b. między Myszkowem i Zawierciem, oraz o szkodach zrządzonych na plantach kolei warszawsko-wiedeńskiej. Ale wielkie zniszczenie, jakie biednych włościan przy tym wypadku nawiedziło, trudno opisać. Największe szkody poniosły wsie Blanowice, PomroĹźyce i część Łośnic w pobliĹźu Zawiercia w powiecie olkuskim, w parafii Kromołów. Klęskę rozpoczął ulewny deszcz. Przy wielkim wietrze lał literalnie jak z upustu. Następnie uderzył grad, który wszystkie zasiewy wyciął i grubą warstwą lodu zasypał. Jeszcze gradowa nawałnica nie skończyła, gdy powstał wrzask tłumiący huk Ĺźywiołu: był to płacz nieszczęsnych mieszkańców wsi, bo nagle wezbrane wody poczęły domy z ludĹşmi i budowle zabierać. Ogromne kilkułokciowej grubości topole wyrwane, woda jak krzaki niosła.

Jednemu włościaninowi posiadającemu kilkadziesiąt pniaków pszczół wszystkie zabrała. Biedny lud stracił całe swoje mienie, przednówek u niego ciężki, niejeden za poĹźyczone pieniądze zasiewów wiosennych dopełnił: w głodzie pocieszał się nadzieją rychłych zbiorów, a tu jedna zniszczyła całą nadzieję. Przybiegli z płaczem do mnie, abym im w nieszczęściu poradził, ale sam jeden niewiele prócz łez współczucia mogłem. Jednak wspomniałem sobie, Ĺźe ten Pan, który zsyła klęski, stwarza równie szlachetne serca, który by smutne dole bliĹşnich słodziły. Więc w Imię Chrystusa Pana udaję się do wszystkich, którym nieszczęście bliĹşnich nie jest obojętne, aby pośpieszyli z pomocą dla włościan wyĹźej wspomnianych. Prośba niniejsza, u kogo łaskawy przystęp znajdzie, niech raczy nadesłać ofiarę osobiście lub za pośrednictwem gazet przez Stację Drogi Ĺťelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Zawierciu na ręce proboszcza w Kromołowie lub miejscowego Wójta Gminy. Ofiary nadesłane i podział ich w jednej z gazet warszawskich umieszczone będą.

Ks. Józef Leśniowski, Proboszcz parafii Kromołów

Gazeta Kielecka, 17.06.1879 r.

PowódĹş w okolicy Częstochowy

W sobotę 14 czerwca nawiedziła okolice Częstochowy, mianowicie zaś Myszków, stacje kolejowa warszawsko-wiedeńska, burza połączona z oberwaniem się chmur deszczowych, skutkiem czego istotna powódĹş powstała. Woda spłynęła z wielką siłą na miejsca niĹźej leżące, powyrywała w drodze pnie drzew i odrywała kawały ziemi. Małe strumyki wzrosły do bystrych rzek, a pnie drzew z taką siłą o Ĺźelazne filarów licznych w tym miejscu mostów kolejowych uderzały, Ĺźe wkrótce kilka mostów zniknęło pod wodą. I tak między stacjami Zawiercie i Myszków zarwało się pięć Ĺźelaznych mostów. Krótko przed burzą jechał pociąg pośpieszny z Wiednia do Warszawy; musiał jednak kilkanaście wiorst za Zawierciem stanąć, gdyĹź most najbliĹźszy zerwał się. Konduktor postanowił wrócić do Zawiercia, ale juĹź mosty tylne padły ofiarą rozjuszonego Ĺźywiołu. Nie pozostało więc podróĹźnym nic, jak całą burzę w strachu przeczekać w wagonach. Z grobli, na której pociąg stał, widziano tylko obszary wody sięgające do Myszkowa, która wszystko, co jej na drodze stało, niszczyła. Dopiero po burzy wysiedli podróĹźni i brnąc po kolana w wodzie dostali się do Myszkowa, gdzie w kilku kamiennych domach znaleĹşli schronienie. Wał kolejowy w kilku miejscach woda podmuliła i zabrała, tak, Ĺźe tylko progi i szyny kolejowe w powietrzu wisiały. Z młynów wodnych nie pozostało ani śladu. Najdziwniejsze, Ĺźe pomimo tak niespodziewanej powodzi ani jedna osoba nie utraciła Ĺźycia. Przez niedzielę i poniedziałek woda ustąpiła i wzięto się rączo do naprawy szkód i kolei. Mimo to przez dwa tygodnie komunikacja między Wiedniem a Warszawą będzie przerwana. Szkoda zrządzona wynosi półtora miliona rubli.

Goniec Wielkopolski, 25.06.1879 r.


„Kurier Warszawski” otrzymał następujący list z 18 go czerwca pisany przez p. Kazimierza Langiego, o katastrofie powietrznej w okolicach Myszkowa: „Telegramy i biuletyny handlowe powiadomiły was o tym, co wskutek oberwania się chmury zaszło na linii drogi Ĺźelaznej między Myszkowem a Zawierciem, ale od nas rolników biednych nie doszła was jeszcze na tę ulewę skarga, choć straty nasze z kilkunastu dotkniętych nią wiosek, w czambuł wzięte, zaprawdę większą reprezentowałyby szkód sumę niĹź szkody na kolei zrządzone. W sobotę dnia 14 b. m. około godziny 2 z południa, przeleciała nad głowami naszymi złowieszcza szaromiedzianych barw chmura, która najprzód sypnęła nam w oczy gradem dochodzącym wielkości laskowego orzecha, potem ryknęła tysiącem grzmotów, a nareszcie jakby pękła nagle, wylała na pola nasze strugi deszczu, który nie padał, ale literalnie wylewał się potokami z zagniewanego nieba; miejscami nie trwała ta ulewa dłuĹźej nad kilka minut, miejscami do kwadransa, a jednak w oka mgnieniu stanęły wszystkie niĹźej połoĹźone miejscowości pod wodą, a na wyĹźszych ukazały się nagle spienione wód strumienie, które szalonym pędem toczyły się w doliny. Gdyby serce nie bolało wówczas na myśl, Ĺźe z potokami tymi płynie gdzieś do rzek i mórz i chleb powszedni, i łzy wielu ubogich rodzin – to zaiste rozkoszować by się moĹźna było majestatyczną pięknością widoków, jakie się objawiły zaraz po ustaniu ulewy. Oczywiście Ĺźe Ĺźadna grobla, Ĺźaden most, Ĺźaden młyn w kilkomilowej okolicy całej nie wytrzymał silnego tego wód natarcia. Pale kafarem wbite, powyrywane tą wodą, belki i pokłady mostowe, wozy, ule, sprzęty róĹźne, chlewiki całe, a nawet nierogaci mieszkańcy tych chlewków, gdzieniegdzie nawet krowy i konie zaskoczone na pastwisku, wszystko płynęło z powodzią, przez stawy, łąki i nizinne między wzgórzami pola. To szczęście jeszcze, Ĺźe katastrofa nastąpiła wkrótce po południu, gdy bydło wszystko było w oborach, bo Ĺźeby tak o dwie godziny uwcześnij lub o godzinę póĹşniej, to setki pastuszków włościańskich i setki pilnowanego przez nich dobytku byłyby śmierć znalazły w tych nurtach rozszalałych improwizowanych rzek. Przez kilka godzin nie mogłem oczu oderwać od strasznego tego widoku, który przykuwał widza niesłychaną grozą i pięknością zarazem, a jednocześnie przyginał umysł jego ogromem objawionej potęgi i siły. O oglądaniu szkód w polu zrządzonych mowy nawet tego dnia być nie mogło (…) Siadłem znowu na konia, i rzemiennym dyszlem, od wsi do wsi zbaczając, objechałem półkole północno-zachodnie od siebie, o promieniu 3-4 mil. Potem com w domu widział, pojęcia nie miałem wcale, Ĺźeby mogła była klęska owa tak olbrzymie przybrać rozmiary i zrządzić tyle niepowetowanych szkód, jakie w tych biednych zalanych wioskach znalazłem; niektóre z nich wybił grad, niektóre ucierpiały tylko od polewy gwałtownej, ale i te, i tamte straty są niczym w porównaniu ze szkodami, jakie zrządziły wody płynące w miejscowościach niĹźszych i spadkowych, takich nawet, gdzie ani gradu, ani deszczu ulewnego nie było.

Ulewa, o ile z opowiadań niezbyt zresztą zgodnych, wymiarkować mogłem, uderzyła równocześnie prawie na przestrzeni kilkunastu mil kwadratowych między Kromołowem, Siewierzem, Koziegłowami, Olsztynem, Przyrowem i Lelowem. Czy wyĹźej na północ ku Częstochowie lub Radomsku posunęła się, nie wiadomo mi dotąd. Ale od wschodniej strony linia Kroczyce, Dobrogoszczyce, Lelów i Koniecpol była niejako jej granicą. Na dwóch przeciwnych tej granicy krańcach, straty rolnicze były równie straszne, choć róĹźne: o Rudnikach (pod Zawierciem) opowiadają, Ĺźe woda zniosła prawie na całym majątku urodzajną ziemi warstwę, w Mełchowie zaś (między Lelowem a Koniecpolem) zbił grad zboĹźa dworskie do tego stopnia, Ĺźe z bardzo pięknych ozimin ocalał zaledwie co dziesiąty kłos. Jęczmień, łubin, groch, miejscami literalnie w ziemię zostały wbite, ziemniaki pokryte twardą skorupą naniesionego mułu i piasku, a Ĺźyta wyłamane na niektórych polach w pień i przytłoczone do ziemi tak, Ĺźe nawet na paszę wykosić by je trudno. W Podlesiu, majątku sąsiadującym z Mełchowem, widziałem z duĹźego łanu Ĺźyta, tylko kilkunastomorgowy pas, wytłoczony kompletnie gradem, a za tym pasem długa linia, prosta jak strzał, rozgranicza Ĺźyto zdrowe, ścianą stojące, od powalonego zbitego. Tak wielkiej szkody jak w Mełchowie nie zrządził grad w Ĺźadnej z tych wsi, które objechałem wczoraj. Strata prawda ogromna, której ani jeden, ani parę nawet urodzajnych lat następnych wynagrodzić nie będzie w stanie. Ale maleją i te straty jeszcze wobec szkody doznanej gdzieniegdzie od potoków płynących, której ani lata następne, ani kredyt chwilowy, ani całoĹźyciowa praca rolnika naprawić juĹź nie zdoła. Tu grad zniszczył jednoroczny procent od kapitału reprezentowanego przez ziemię, tam zabrała woda nie tylko procent, ale i sam kapitał! We wsi Trzebniowie (między Ĺťarkami a Janowem), łąkę dworską na bardzo znacznej przestrzeni i o bujnym trawy poroście, widziałem naniesioną piaskiem drobnym miejscami na łokieć grubo. Wiele lat przejdzie pewnie, nim właściciel te ławice piaskowe uprzątnąć lub je do jakiejkolwiek kultury doprowadzić potrafi. Większe atoli od niego straty w ziemi ponieśli włościanie tejĹźe wsi, bo z niektórych pól zdarła rozhukana woda całą warstwę rodzajną, tak, Ĺźe nagi kamień biały świeci dziś trupią bladością w miejscu Ĺźywej wczorajszej zieleni – indziej podobnie jak na łące dworskiej spotykałem zboĹźa przywalone grubymi ławami piasku i kamieni olbrzymich; ławami tak grubymi, Ĺźe Ĺźycie człeka nie starczy na ich uprzątnięcia – a jeszcze indziej, środkiem pomiędzy bujne grochy, Ĺźyta, ziemniaki i kapusty, powyrywane głębokie jary, które jako świadkowie minionej klęski zostaną juĹź nieuĹźytkami na wieki. Mierzyłem niektóre z tych parowów, wyrwanych wodą na gładkiej jeszcze wczoraj powierzchni: rozmaita ich szerokość wynosi od 3 do 10 sążni, głębokość od 4-12 stóp. Choćby chciano je kiedy orać, zboĹźe się nie utrzyma, bo raz juĹź zrobione, pogłębiać coraz, wymywać i obrywać nie omieszka kaĹźdy cokolwiek silniejszy deszcz; po kaĹźdym deszczu woda z gór pędzić juĹź będzie tymi szlakami; z biegiem lat wąwozy takie rosną, coraz posuwają się stale ku górze, podrywając po kaĹźdej ulewie grunt nad sobą leżący – póki gdzieś nie oprą się o skały twarde, albo o gęsto zadrzewiony las...

(…) W mieście Ĺťarkach ulice i uliczki zamieniły się w rzeki, a na obszernym rynku dotąd stoją kałuĹźe głębokie i leĹźy gruba namuły warstwa. Pod Jaworznikiem pięć młynów zebranych, kuĹşnia zniesiona i grobla murowana na szosie przepruta na poprzek szeroko parowem. Pomiędzy Myszkowem a wydartym Zawierciem pięć mostów kolei Ĺźelaznej rozsypało się w gruzy, a pociąg pośpieszny podobno pokutuje tam dotąd pomiędzy przepaściami dwiema... AleĹź o tym wiecie juĹź pewnie, boć tam przecie cywilizowany świat, koleje i telegrafy na usługi, tylko my tu na uboczu, po dawnemu jeszcze. Z ocalałych tu i owdzie resztek wnioskując, pięknego urodzaje mieliście tego roku – zagadnąłem włościanina w Trzebniowie. „Oj było panie, było – odrzekł smutno staruszek. – Dał Pan Jezus, dał, ale pokazał tylko i odebrał zaraz, moĹźe za karę, za grzechy naszego Ĺźywota”. Miło mi było usłyszeć te wyrazy, malujące rezygnację i niewygasłą jeszcze do szczętu religijność u naszego ludu. Włościanie najbardziej dotkniętych wsi mają nadzieję, Ĺźe rząd podatki roczne im daruje – w kaĹźdym razie godziłoby się, Ĺźeby się zajęto sprawdzeniem, ile ziemi chlebnej ubyło tym biednym ludziom, bo ilość nieuĹźytków nie podlegających opodatkowaniu powiększyła się tam dzisiaj o wiele.

Gazeta Warszawska, 16(28).06.1879 r.

Informacje wyszukał i przygotował Jerzy A. Maciążek