Dawne Zawiercie w fotografiach i opowiadaniach

Rok 1890

Starszy prezes izby sądowej warszawskiej podaje do wiadomości, Ĺźe z powodu zaliczenia gminy Kromołów w powiecie olkuskim, guberni kieleckiej, do powiatu będzińskiego, guberni piotrkowskiej, przeniesione zostają z archiwum hipotecznego sadu okręgowego w Kielcach do archiwum hipotecznego sadu okręgowego w Piotrkowie księgi hipoteczne siedemnastu posiadłości, połoĹźonych w gminie Kromołów, a mianowicie: Bzów, Dąbrówka i Ĺťarki, Wojciechówka, Blanowice i Piecki, Kromołów, Zawiercie Kromołowskie, przędzalnia w Zawierciu, dom Goldberga w Zawierciu, tartak w Zawierciu, Natanów, huta szklana w Zawierciu, nieruchomość Hertzberga w Zawierciu, nieruchomość Tarnera w Zawierciu, dom Katza tamĹźe, dom Sawickiego tamĹźe, osada Borkowskiego w Zawierciu, SkarĹźyce i Morsko. Księgi te przeniesione zostaną między 13 a 18 paĹşdziernika.
Dziennik Łódzki, 21.08.1890 r.

Rok 1906

Zawiercie. Z braku opieki. Wczoraj o g. 8 wieczorem z domu p. Szustra, przy ul. Stawowej, na oknie I piętra bawiło się 3-letnie dziecko, które spadło na bruk. Skutkiem upadku nastąpiło uszkodzenie ciała.
Goniec Częstochowski, 4.08.1906 r. 

Zawiercie. Wybuch. Onegdaj, około godz. 10 wieczorem całe Zawiercie zostało poruszone hukiem, spowodowanym jakby wybuchem bomby. PrzeraĹźeni mieszkańcy biegali w ciemnościach, dopytując się, gdzie nastąpiła eksplozja. Po niejakim dopiero czasie okazało się, Ĺźe wybuch nastąpił w pobliĹźu dworca kolejowego, na bocznicy prowadzącej do huty szklanej Braci Reich i spółka.
Szklarnia ta od kilku tygodni jest nieczynna z powodu strajku robotników, wszelako fabryka, mając zapas wyrobów, ekspediowała je według obstalunków. DraĹźniło to robotników, więc kiedy wczoraj naładowano szkłem wagon i wyprowadzono go ze składu na bocznicę kolejową, znaleĹşli się jacyś ludzie, którzy postanowili udaremnić wysyłkę towaru.
W otworze przy drzwiach wagonu umieszczono jakieś naczynie z dynamitem, który właśnie o godz. 10 wybuchnął, tłukąc wyroby szklane w drobne kawałki i uszkadzając znacznie wagon.
Z powodu tego, wagon cofnięto do fabryki i zaprzestano ładowania innych.
Wczoraj kilku ludzi zachodziło do sklepów, które sprzedają wyroby pomienianej huty i w imieniu jednej z partii skrajnej nakazywało sklepy owe pozamykać, grożąc w przeciwnym razie ich rozbiciem.
Zastrajkowali tutaj subiekci golarscy fryzjerscy, żądając poprawy warunków ekonomicznych.
Goniec Częstochowski, 11.08.1906 r.

Szkoła w Zawierciu. W tych dniach odbyło się zebranie w resursie tamtejszej, na którym omawiano sprawę załoĹźenia w Zawierciu 4-klasowej szkoły ogólnej. Powzięto uchwałę, aby pomienioną szkołę załoĹźyć przy udziale społeczeństwa. W tym celu do komisji przygotowawczej wybrano p.p. Wolskiego, Rzepkiewicza, Buchowskiego, Sojkę, Dudę i Zrobkiewicza do komitetu organizacyjnego, na członków pp. M. Gerharda, Krawczyka, Sambora, Rapaporta, M. Ginsberga, K. Majewskiego, a na zastępców pp. inĹź. Walickiego, aptekarza Wilczyńskiego i dra Lewensztajna. Na dyrektora szkoły jednomyślnie powołano p. Józefa Mejera z Częstochowy. Szkoła mieścić się będzie w domu Huldczyńskiego i otwarta zostanie z początkiem roku szkolnego.
Goniec Częstochowski, 12.08.1906 r.

Zawiercie. Do pociągu towarowego idącego w kierunku Sosnowca chciała wsiąść Ĺźona monopolisty z Kromołowa, Wuczyńska. Pociąg był juĹź w biegu, gdy W. wskoczyła do budki brekowego, ale zawadziła suknią o stopień, straciła równowagę i wpadła pod wagon. Koła obcięły jej obie nogi. W stanie beznadziejnym odwieziono ją do szpitala.

Czysty dochód zabawy na Macierz Szkolną w parku „Bronisławów” wyniósł 1370 rb. Spodziewano się znacznie więcej.
Dziennik Częstochowski, 21.08.1906 r.


Rok 1907

Zawiercie. Brak mięsa. Z powodu aresztowania prawie wszystkich rzeĹşników daje się w Zawierciu odczuwać zupełny brak mięsa. Aresztowanych odesłano wczoraj do więzienia w Będzinie.
Goniec Częstochowski, 03.08.1907 r.

Zawiercie. Rabunek. Do Michała Michalczyka, trudniącego się przenośną sprzedażą broszek, pierścionków i kolczyków, w ul. Blanowskiej, przed piwiarnią Dobermana, podszedł niejaki Antoni Etryk i pod pozorem zakupu pierścionka, poprosił M., aby pokazał mu towar. Gdy Michalczyk wyjął skrzyneczkę z 8 pierścionkami, Etryk wyrwał z rąk M. skrzyneczkę i z kieszeni 9 rubli gotówką, poczym uciekł. Etryka wkrótce potem policja ujęła.
Goniec Częstochowski,08.08.1907 r.

Zawiercie. „Zabawa ludowa”. W niedzielę 18 bm. w zawierckim parku „Bronisławów” odbędzie się wielka zabawa ludowa dla członków Towarzystwa „Jedność”. Na program oprócz nieodzownych gier w confetti, pocztę i flirt złożą się: zabawa dziecięca, bioskop, tańce oraz przedstawienia teatralne, na którym odegrany zostanie obrazek wiejski z tańcami i śpiewami pt. „Okrężne”. Podczas zabawy przygrywać będą dwie orkiestry.

Bandytyzm. W d. 13 bm. w miejscowości Wydra, w pobliĹźu osady Kromołów, 6 uzbrojonych ludzi dokonało napadu na jadących na furmance z Zawiercia mieszkańców osady Ogrodzieniec Abrahama Pencaka i Joachima Cholanda i zrabowali 120 rubli, po czym zbiegli bez śladu.
Goniec Częstochowski, 17.08.1907 r.
                                               
Zawiercie. Strzelanina. Onegdaj w nocy dały się słyszeć strzały. Zwabiło to posterunek wojskowy, który okrążył miejsce strzelania. Aresztowano dwóch ludzi, na których teĹź pada podejrzenie, Ĺźe to oni strzelali. Aresztowany teĹź został w mieszkaniu trzeci człowiek, który równieĹź jest podejrzany, iĹź strzelał.

Zabawy odbywały się w niedzielę dwie. Pierwsza urządzona staraniem fabryki szkła zgromadziła w lesie około fabryki Huldczyńskiego licznych uczestników, przewaĹźnie pracowników tejĹźe fabryki. Bawiono się doskonale. Druga zabawa w parku „Bronisławów” nie dopisała z powodu zawodu, jaki wyrządziła zamówiona orkiestra. Organizator zabawy p. Miciński chcąc wynagrodzić publiczności doznany zawód, pomimo Ĺźe publiczność i tak bawiła się ochoczo, odłoĹźył zabawę na czwartek, pozostawiając bilety niedzielne waĹźnymi na przyszłą zabawę.
Goniec Częstochowski, 18.08.1907 r.
   
Zabawa niedzielna w zawierckim parku „Bronisławów” zgromadziła blisko dwa tysiące osób, które bawiły się ochoczo do godziny 1 w nocy. Ogromnym powodzeniem cieszyła się poczta, bioskop oraz przedstawienie teatralne, na którym odegrano sztukę w 3 aktach „Bursztyn Kasi”, doskonale wyreĹźyserowaną przez p. Micińskiego. Na przyszłą niedzielę zapowiada się znowu zabawa.
Goniec Częstochowski, 20.08.1907 r.
                                        

Zabawa. Koło XXII Towarzystwa „Jedność” pomocy szkolnej pracowników Drogi Ĺťelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Zawierciu oraz koło XVIII Towarzystwa Wpisów Szkolnych przy gimnazjum polskim w Zawierciu urządzają jutro w parku przy fabryce Huldczyńskiego zabawę „Sierpniówkę” o nadzwyczaj interesującym i bogatym programie. Początek o godz. 2 po południu. Ekstra pociąg z Częstochowy wyjedzie o godz. 1 po południu, z Sosnowca – o 12 i pół. Cena biletów na zabawę 50 kop., dla dzieci i uczniów 15 kop.
Goniec Częstochowski, 24.08.1907 r.
  
Aresztowanie bandytów. W dniu 21 bm. zatrzymano w Zawierciu zabójcę Abrahama Brzezinera, który zadał równieĹź jednocześnie rany Dawidowi Tresnerowi, o czym komunikowaliśmy w nr. 238 naszego pisma.
Zaaresztowany bandyta jest stałym mieszkańcem gminy Rokitno Szlacheckie, nazywa się Franciszek Mróz i oskarĹźony jest oprócz tego o napad na Mordkę Kicfelda w dniu 16 bm. na szosie porębskiej oraz zrabowanie 200 rb. Mieszkańcowi gminy Rokitno Szlacheckie, Walentemu Serwickiemu w dniu 29 lipca r.b. Poszkodowani stwierdzili toĹźsamość napadającego ich bandyty z osobą Mroza.
Goniec Częstochowski,25.08.1907 r.

DroĹźyzna lokalów. Pomimo Ĺźe Zawiercie stanowi jeszcze wieś, pomimo Ĺźe lokale są brudne, niskie i pod Ĺźadnym względem nie odpowiadają warunkom higienicznym, właściciele domów podnoszą co kwartał komorne. Dowodzi to, Ĺźe potrzeba mieszkań zwiększa się i posiadanie domu w Zawierciu świetnie się opłaca. Z tego względu byłoby pożądane, aby wzniesiono u nas szeregowych domów. Tymczasem powinien się utworzyć w Zawierciu związek lokatorów, który by zaradził temu zyskowi, jaki panuje obecnie.

Ze strachu. Onegdaj pomiędzy dwoma chłopcami od zabawy przyszło do bójki, przy czym jeden z nich, 18-letni Męcik, uderzył przeciwnika kamieniem tak silnie, Ĺźe go zamroczył. Kiedy zemdlony upadł, świadkowie tego zdarzenia zaczęli krzyczeć, Ĺźe chłopiec został zabity. Sprawca przeraził się tak swego czynu, iĹź uciekł do Porębskiego lasu i tam się ukrył. Pomimo poszukiwań, rodzice nie mogą chłopca odszukać.
Goniec Częstochowski, 30.08.1907 r.



Rok 1908

Zabawa. Niedziela w Zawierciu pod względem urozmaicenia wypadła świetnie. Na program złoĹźyły się bardzo udane i efektowne doĹźynki, „Schadzka” Przybylskiego, monologi wypowiedziane przez członka chóru rzemieślniczego, chór dziecięcy dobrze zespolony i chór osób pod batutą p. Wieszczaka, które wywiązały się z zadania wybornie, po czym nastąpiła owacja zgotowana przez komitet na cześć dziecięcej zabawy. Szkoda tylko, Ĺźe pociąg przywiózł Częstochowian o 1-ej, a Noworadomszczan o 2-ej z minutami w nocy; jak na wieczory po Świętej Annie – trochę za póĹşno.
Goniec Częstochowski, 5.08.1908 r.

Nagły zgon. W tych dniach w osadzie Kromołów zmarł nagle na paraliĹź serca mieszkaniec tejĹźe osady Jan Igiel lat 75.

Zawiercie. Zwraca się z prośbą „Goniec Częstochowski” do tutejszych braci robotników, między którymi tak wielu dzielnych i rozsądnych ludzi, aby zechcieli wziąć udział w ankiecie „Gońca” w sprawie domu robotniczego na wystawie przemysłowo-rolniczej Częstochowie. Urządzenie wzorowego domu robotniczego jest kwestią ogólnie społeczną, wobec której tutejsi robotnicy nie mogą być obojętni, wspólna zaś wymiana myśli zaś na dobre wyjść moĹźe sprawie. Prosimy zatem o artykuły w sprawie domu robotniczego na wystawie i w kwestiach Ĺźycia i potrzeb tutejszych robotników: drukować je będziemy najchętniej.

Podejrzany dom. W okolicy ul. Kościelnej znajduje się dom, w którym dzieją się rzeczy, o których nie śniło się naszym filozofom. Śmiech i wesołości panują tu niepodzielnie, zaraza demoralizacji zapuściła głęboko korzenie. Opowiadają, Ĺźe w domu tym znajdują przytułek szumowiny miejskie i bawią się świetnie. Oburza to tutejszych mieszkańców, którzy pragną gorąco, aby w Zawierciu wcale takich domów nie było.

Szynki potajemne. Plagą Zawiercia są szynki potajemne, gnieżdżące się po domach prywatnych. W szynkach tych rozpijają się ludziska, tracąc pieniądze i zdrowie. Miejsc tych zgnilizny moralnej i fizycznej powinna unikać nasza młodzież, starsi zaś tępić bezwzględnie.

Kinematograf. Zawiercie posiada jedyne godziwe miejsce rozrywki, którym jest kinematograf. Przyznać trzeba, Ĺźe właściciele kinematografu starają się, aby urozmaiceniem programu i doborem obrazów zasłuĹźyć na poparcie publiczności licznie odwiedzającej kinematograf.
Goniec Częstochowski, 14.08.1908 r.

Zabawa. Dziś w parku Bronisławów” odbędzie się zabawa i ostatnie przedstawienie walk francuskich, w którym przyjmą udział pp. T. Piekarski, J. Swierc i M. Chęciński. W zabawie równieĹź przyjmie udział znany dowcipniś Wacław, który wykona własny taniec i wiele innych nowości.
Goniec Częstochowski, 23.08.1908 r.

Ze szkół. Dowiadujemy się, z kompletnie wiarygodnego Ĺşródła, Ĺźe na ostatniej sesji kuratorskiej z dnia 26 sierpnia zdecydowano otworzyć 8-klasowy zakład naukowy p. Józefa Mayera w Zawierciu. Zapis uczniów juĹź się rozpoczął.
Goniec Częstochowski, 29.08.1908 r.

Rok 1909

Onegdaj około godz. 3 po południu na dworcu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Zawierciu, weterynarz miejscowy p. A. Jentys, w obecności urzędnika Kolei W.-W. Musiała, wachmistrza stacyjnego oraz starszego straĹźnika, dokonał ścisłej rewizji transportu mleka, przybyłego pociągiem nr 9 ze stacji Gorzkowice, Noworadomsk, Kłomnice i Częstochowa. Po skonstatowaniu specjalnym przyrządem przekonano się, Ĺźe jest ¼ mleka, ¾ zaś domieszano wody. Cały więc transport zawierający 8 beczek, z 64 garncy, ogólnej wagi 47 pud. 37 funtów, zniszczono w obecności zebranych zaraz na dworcu.
Często dawały się słyszeć niesłuszne posądzenia mleczarni lub sklepików, Ĺźe one dopuszczają się niesumiennych malwersacji, a jednak, dzięki sanitariuszowi, weterynarzowi p. A Jentysowi, zapewne wkrótce uda się wyśledzić pomysłowych winowajców, którzy będą pociągnięci do odpowiedzialności.
Gazeta Częstochowska, 5.08.1909 r.

Zebranie „Jedności”. Odbyło tu się półroczne walne zebranie miejscowego oddziału Stow. Zawodowego robotników przemysłu włókienniczego „Jedność”. Oddział w dniu 1 stycznia miał 684 członków, od tego czasu przybyło nowych członków 14. Biuro pośrednictwa pracy na ogólną liczbę 14 poszukujących zajęcia udzieliło pomocy 12 członkom. Przychód gotówki za czas sprawozdawczy wynosił ogółem 722 rb. 4 kop., rozchód – 482 r. 64 kop. Na zapomogi pozbawionych pracy wydatkowano 59 rb., chorym 30 rb., pośmiertne 15 rb. Obecny stan funduszu wykazuje, Ĺźe oddział do własnej dyspozycji posiada 1681 rb. 23 kop. złoĹźonych w Tow. poĹźyczkowo-oszczędnościowym, nadto 268 rb. 86 kop. znajduje się w głównym zarządzie w Łodzi.
Gazeta Częstochowska, 06.08.1909 r.


Rok 1915

Zmiana granic obwodu lub gmin. W nr. 12 „Dziennika Urzędowego Obwodu Dąbrów” czytamy: na postawie zatwierdzonej ugody Katowickiej, co do granic obwodu wzgl. Gmin, wchodzą następujące zmiany w Ĺźycie.
1.    Miasto Zawiercie wraz z fabryką Huldczyńskiego zostało wydzielone z obwodu Dąbrowskiego, a zatem i z gminy Kromołów. [...]
   6. Siedziba gminy Kromołów przeniesiona została z Zawiercia do Kromołowa.
   
Dziennik Polska, dziennik polityczno-społeczny, 15.08.1915 r.


Informacje wyszukał i przygotował Jerzy A. Maciążek


Dokonano poprawek pisowni według obecnych wzorców, zostawiając bez zmian tylko ciekawe archaizmy, np. „zawiercki” zamiast „zawierciański”.